Dr B K Gururaja Rao

 

Dr B K Gururaja Rao

(19.07.1936 - 10.02.2025)

Beejady is a small village situate on the Arabian Sea coast, in the Kundapur taluk in Karnataka. The village was a part of the erstwhile Dakshina Kannada (South Canara) district with Mangalore as its headquarters. Consequent to bifurcation of the district, it is now a part of Udupi district.  

Beejady Koteshwara Rao Gururaja Rao (B K Gururaja Rao) hailed from this small village. Born on 19th July, 1936 in Tumkur as the eldest son of Smt. Kaveramma and Sri Koteshwara Rao, he spent his early years in this Beejady village.  He had his primary education in and around his native village, but had to move out for higher education at an early age. He had his higher education at Bangalore. He joined the University College of Engineering (UCE), now known as UVCE, to obtain a BE degree in Mechanical Engineering in the year 1959. 

Guru's diligence, application and disciplined way of handling issues earned him many life long friends while in school and campuses. The hostel management was very quick to recognise his leadership skills and made him the Student-Manager of the hostel and thereby entrusting him with the day to day management of the hostel. He earned the respect and affection of his fellow students as well as the management of the hostel. After obtaining BE degree, he joined the prestigious Tata Institute in Bangalore and obtained a Master of Engineering (ME) degree from the Institute. 

Hindustan Aircrafts Ltd. is a pioneering effort in India, created for the manufacture of aircrafts for civilian and defence use. It was started in the year 1940 by the well-known industrial group Walchand Hirachand on the initiative of the then Maharaja of Mysore, Krishnaraja Wodeyar IV, in the year 1940. The company also built railway coaches for the Indian Railways for sometime. After independence from British rule, management of the company was passed on to the Government of India. 

The company was renamed and incorporated as  Hindustan Aircrafts Ltd. (HAL) in the year 1963-64. The company recruited a batch of young engineers to initiate a modification and expansion program as a prestigious Public Sector Undertaking. Sri Gururaja Rao was one among this first batch of engineers.  There is a museum in the HAL factory and a photograph of the first batch of engineers is displayed there. Gururaja Rao can be identified in that photograph.

It was here that Gururaja met Usha and forged a long, stable and strong partnership. They were married on 6th May, 1963 in Bangalore. There are often grand celebrations of wedding anniversary. Silver jubilee wedding celebrations attract much attention. Golden Jubilee wedding anniversary are indeed rare. But this partnership lasted for over 60 years and celebrating Diamond Jubilee Wedding Anniversary, giving strength and support to each other over the decades. 

*****

The urge for gaining further knowledge and exploring new ideas took Gururaja for further studies at University of Saskatchewan, Saskatoon, Canada. He left his job in HAL and enrolled for a PhD program in the university there. After successful completion of the program he served in the Energy sector till retirement. He settled in the city of Regina till his retirement, after which he moved to Ottawa. Usha and Guru made friends all over North America. Their three sons were brought up in Regina and have achieved much success in their chosen paths in life. There were frequent visits of friends and relatives in Regina as well as in Ottawa. Guru's note book would always find time slots for any such visits. 

Though he had to move away from his native village at a very young age for studies at first and left the country for higher education and service later on, he remained well connected to his roots. He was the beloved Guru for his parents, two younger brothers and two younger sisters. The members of his big extended family adored him. His visits to India were fondly looked forward by all his family members and friends. He visited every town, every family and friends during each one of the visits. 

Guru's pen, noting pad, telephone book and wallet were always by his side. There was no overlapping of any visits. No missing of any promised visit. Utmost discipline was the hallmark of his social life. There were no delays or lame excuses. He could never be seen in casual wear. Always ready to receive guests or make social visits! Simple food habits, lively talk and friendly demeanour made his visits much interesting.  

Guru did not believe in the divine privilege of elders giving unsolicited advice to the next generation. But when sought, advice was forthcoming in full and without hesitation. He found great happiness in the achievements of the younger members of the society around him, and encouraged them whole heartedly.

Guru made well planned and long road trips covering vast areas of Canada and USA, thus providing opportunity for the members of the extended family visiting North America for visiting places of tourist interest. The planning and execution of the trips were magical and with the couple managing even minute details, the trips were no doubt memorable and once in a life time experience. 

*****

Guru was very fond of books as his education and work life were mostly in the pre-computer age. He remained a student for the entire life and did not believe that education is complete after schol or college studies. He learnt Sanskrit systematically at an advanced age. He made several trips to the book shops in Bangalore and elsewhere during his visits to India. He was also very generous in giving away valuable books to his family members and friends. 

Guru devoted a large part of his life after retirement in spiritual advancement. He became a member of the spiritual group "Eckankar" and was a regular visitor for their conferences every six months, usually held in Minneapolis, MN, USA. He silently contributed to the various social and cultural activities of the communities wherever he lived, throughout his life. His sense of civic duties was legendary. 

Everyone has to surrender to the laws of nature. Physical body has its limitations. After living a vibrant life for 88 years, Gururaja Rao translated to the eternal, on 10th February, 2025. 

The long string of loving memories he has left behind in anyone's life he crossed, will always carry its fragrance.

ಅಂತ್ಯವಿಲ್ಲದ "ಆರಂಭ"

ಇದು ಅಂತ್ಯವಿಲ್ಲದ ಆರಂಭದ ಕಥೆ. ಅರವತ್ತು, ಅರವತ್ತೆರಡು ವರುಷಗಳಿಗೂ ಹಿಂದಿನ ಮಾತು. ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಅರವತ್ತಮೂರರಿಂದ ಅರವತ್ತೈದನೆಯ ಇಸವಿಗಳ ಕಾಲ. ಭಾರತದ ಉತ್ತರ ಗಡಿಯ ಹಿಮಾಲಯ ಪರ್ವತ ಶ್ರೇಣಿಯಲ್ಲಿನ ಗಿರಿ-ಕಂದರಗಳಲ್ಲಿ ಭಾರತ-ಚೀನಾ ಗಡಿ ಘರ್ಷಣೆಯ ಸಮಯ (1962) ಕಳೆದು, ಮೂರು ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ (1965) ಭಾರತ-ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಯುದ್ಧ ನಡೆಯುತ್ತಿತ್ತು. ನಮ್ಮ ದೇಶಕ್ಕೆ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಬಂದು ಹದಿನೈದು, ಹದಿನಾರು ವರುಷಗಳು ಕಳೆದಿದ್ದವು. ದೇಶ ಹರಿದು ಹಂಚಿ ಹೋಗಿ, ರಾಜಕೀಯ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಬಂದರೂ ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ ಕಡು ಬಡತನ ಅನುಭವಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಕಾಲವದು. ಮಾಧ್ಯಮಿಕ ಶಾಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಓದುತ್ತಿದ್ದ ನಾವು ಪಂಚವಾರ್ಷಿಕ ಯೋಜನೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಪ್ರತಿ ಪರೀಕ್ಷೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಿದ್ದೆವು. ಆಗ ಮೂರನೆಯ ಪಂಚವಾರ್ಷಿಕ ಯೋಜನೆ (1961-66) ಚಾಲ್ತಿಯಲ್ಲಿದ್ದ  ಸಮಯ. ಐದು ವರ್ಷದಲ್ಲಿ ಈ ಯೋಜನೆಯ ಒಟ್ಟು ವೆಚ್ಚ 11,250 ಕೋಟಿ ರೂಪಾಯಿಗಳು. ಅಂದರೆ ಅರವತ್ತು ತಿಂಗಳಿಗೆ 11,250 ಕೋಟಿ ರೂಪಾಯಿಗಳು. ಆಗಿನ ಕಾಲಘಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಇದೊಂದು ಬಹು ದೊಡ್ಡ ಮೊತ್ತ. ಈಗ ತಿಂಗಳೊಂದಕ್ಕೆ ಸುಮಾರು ಎರಡು ಲಕ್ಷ ಕೋಟಿ ರೂಪಾಯಿ ಜಿ. ಎಸ. ಟಿ. ಎಂಬ ಒಂದು ಮೂಲದಿಂದಲೇ ಸಂಗ್ರಹವಾಗುತ್ತದೆ!

ಮೊದಲನೆಯ ಪಂಚ ವಾರ್ಷಿಕ (1951-56) ಯೋಜನೆಯ ಎರಡು ಸಾವಿರದ ನೂರು ಕೋಟಿ ರೂಪಾಯಿ ಖರ್ಚು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ವ್ಯವಸಾಯ ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕೆ ಮೀಸಲಿತ್ತು. ನಂತರ ಐದು ಸಾವಿರ ಕೋಟಿ ರೂಪಾಯಿಯ ದೊಡ್ಡ ಮೊತ್ತದ ಎರಡನೇ ಪಂಚವಾರ್ಷಿಕ (1956-61) ಯೋಜನೆಯೂ ಮುಗಿದಿತ್ತು. ಈಗಿನಂತೆ "ಸರ್ವಿಸ್ ಸೆಕ್ಟರ್" ಎನ್ನುವ ಒಂದು ವಿಷಯದ ಕಲ್ಪನೆಯೂ ಆಗ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಹೆಚ್ಚು ಮಂದಿಗೆ ತೊಡಲು ಅಂಗಿಯೇ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಅಂಗಿ ಇದ್ದವರಿಗೆ ಅದರಲ್ಲಿ ಜೇಬು ಇರಲಿಲ್ಲ. ಜೇಬಿರುವ ಅಂಗಿ ಇದ್ದವರಿಗೆ ಅದರಲ್ಲಿ ಹಣವಿರಲಿಲ್ಲ. ಅಕಸ್ಮಾತ್ ಜೇಬಿನಲ್ಲಿ ಹಣವಿದ್ದರೂ ಕಾಳಸಂತೆಕೋರರಿಂದ ಅಂಗಡಿಗಳಲ್ಲಿ ದಿನಸಿ ಪದಾರ್ಥಗಳು ಸಿಕ್ಕುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ಎಲ್ಲರೂ ತಪ್ಪದೆ "ಏಕಾದಶಿ' ಆಚರಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಆದರೆ ಅದು ಏಕಾದಶಿ ವ್ರತ ಆಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಕೆಲವರಿಗೆ ವಾರಕ್ಕೆ ಎರಡು, ಮೂರು, ನಾಲ್ಕು ಏಕಾದಶಿಯೂ ಇತ್ತು!

ಹಳ್ಳಿಗಾಡಿನಲ್ಲಿ ವಾಸವಿದ್ದ ಬಹಳ ಮಂದಿ ಅನಕ್ಷರಸ್ಥರು. ಹಳ್ಳಿಗಳಲ್ಲಿ ಓದು-ಬರಹ ಬಂದವರ ಸಂಖ್ಯೆ ಬಹಳ ಕಡಿಮೆ. ಅನೇಕ ಹಳ್ಳಿಗಳಲ್ಲಿ ಯಾರೂ ಅಕ್ಷರಸ್ಥರೇ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಮೂರನೆಯ ಪಂಚವಾರ್ಷಿಕ ಯೋಜನೆ (1961-66) ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಷಣಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಒತ್ತು ಕೊಟ್ಟು ಅನೇಕ ಶಾಲೆಗಳನ್ನು ತೆರೆಯಲಾಯಿತು. ನಾಲ್ಕೈದು ಗ್ರಾಮಗಳ ಮಧ್ಯದ ಒಂದು ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಇಂತಹ ಶಾಲೆಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟುತ್ತಿದ್ದರು. ಹೆಚ್ಚಿನ ಗ್ರಾಮಸ್ಥರು ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಶಾಲೆಗಳಿಗೆ ಕಳಿಸುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ಬದಲಿಗೆ ಹೊಲ-ಗದ್ದೆಗಳಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿರಲಿ ಎಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಡುತ್ತಿದ್ದರು. "ಮೂಲ ಶಿಕ್ಷಣ" (Basic Education) ಶಾಲೆಗಳು ಎನ್ನುವ ಯೋಜನೆಯಡಿ ಓದು-ಬರಹದ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಕಸುಬುಗಳನ್ನು ಕಲಿಸುವ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಶುರುವಾಯಿತು. 

ಆಗ ಅಮೇರಿಕಾ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಪಿ. ಎಲ್. 480 (Public law - 480) ಅಥವಾ ಫುಡ್ ಫಾರ್ ಪೀಸ್ ಆಕ್ಟ್,, (Food for Peace Act, 1954) ಎನ್ನುವ  ಕಾನೂನಿನನ್ವಯ ಹಿಂದುಳಿದ ದೇಶಗಳಿಗೆ ರವೆ, ಪಾಮ್ ಆಯಿಲ್ ಮತ್ತು ಹಾಲಿನ ಪುಡಿ ಸರಬರಾಜು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು.  ಇವುಗಳನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸಿ ಶಾಲಾ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ಮಧ್ಯಾಹ್ನದ ವೇಳೆಯಲ್ಲಿ ಉಪ್ಪಿಟ್ಟು ಮತ್ತು ಹಾಲು ಕೊಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಇದರಿಂದಲಾದರೂ ಮಕ್ಕಳು ತರಗತಿಗಳಿಗೆ ಬರಲಿ ಎನ್ನುವ ಪ್ರಲೋಭನೆ. ಕೆಲವು ಪೋಷಕರು ಶಾಲೆಯ ಬಳಿ ಕಾದಿದ್ದು ಮಧ್ಯಾನ್ಹದ ಉಪ್ಪಿಟ್ಟು-ಹಾಲಿನ ಸೇವನೆಯ ನಂತರ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಹೊಲದ ಕೆಲಸಗಳಿಗೆ ಕರೆದೊಯ್ಯುತ್ತಿದ್ದರು. ಈ ಕಾರಣಕ್ಕೆ ಮಧ್ಯಾನ್ಹ ತರಗತಿಗಳಿಗೆ ಹಾಜರಾತಿ ಕಡಿಮೆ. ಪರವಾಗಿಲ್ಲ, ಅರ್ಧ ದಿನವಾದರೂ ಮಕ್ಕಳು ಶಾಲೆಗೆ ಬರುತ್ತಾರಲ್ಲ ಎಂಬ ಸಂತೋಷ ಅಧ್ಯಾಪಕರುಗಳಿಗೆ. 

*****

"ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ವಿಸ್ತರಣಾ ಯೋಜನೆ" (National Extension Service) ಎಂದು ಹೆಸರಿನ ಒಂದು ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವನ್ನು ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರ 1953ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತ್ತು. ಏನ್. ಈ. ಎಸ. ಎಂದು ಕರೆಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದ ಈ ಆಫೀಸುಗಳ ಮೂಲಕ ಕೆಲವು ಉದ್ಯೋಗಿಗಳ ಸಹಾಯದಿಂದ ರೈತರಿಗೆ ವ್ಯವಸಾಯಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತಹ ಮಾಹಿತಿ ಮತ್ತು ಸವಲತ್ತುಗಳನ್ನು ಕೊಡಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಹಳ್ಳಿಗಳ ತುಂಬಾ ಅನಕ್ಷರಸ್ಥರೇ ಇದ್ದ ಕಾರಣ ಸರಕಾರಿ ಕಚೇರಿಗಳಿಗೆ ಕೊಡಬೇಕಾದ ಯಾವುದೇ ಅರ್ಜಿಗಳನ್ನು ತುಂಬಲು ರೈತಾಪಿ ಜನರು ವಿದ್ಯಾವಂತರನ್ನು ಆಶ್ರಯಿಸುತಿದ್ದರು. ಹಳ್ಳಿಗಳ ಶಾನುಭೋಗರು ಮತ್ತು ಉಪಾಧ್ಯಾಯರು ಈ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಹಳ್ಳಿಯ ಜನರು ಇವರುಗಳ ಸಮಯ ಕಾದು ಆ ಕೆಲಸಗಳನ್ನು ಮಾಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಿತ್ತು. ನಮ್ಮ ತಂದೆ ಇಂತಹ ಐದು ಹಳ್ಳಿಗಳ ನಡುವಿನಲ್ಲಿದ್ದ ಒಂದು ಬೇಸಿಕ್ ಎಜುಕೇಶನ್ ಮಾದರಿ (New Type Middle School ಅಥವಾ ಎನ್.ಟಿ.ಎಮ್.ಎಸ್.) ಶಾಲೆಯ ಮುಖ್ಯೋಪಾಧ್ಯಾಯರಾಗಿದ್ದುದರಿಂದ ಶಾಲೆಯ ಹಿಂದಿನ ಸಣ್ಣ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ನಮ್ಮ ವಾಸ. ಆ ಕಾರಣ ಸುತ್ತಲಿನ ಹಳ್ಳಿಗಳ ಜನರು  ನಮ್ಮಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದು ಇಂತಹ ಕೆಲಸಗಳನ್ನು ಮಾಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು. 

ಒಮ್ಮೆ ಒಬ್ಬ ಹಳ್ಳಿಗ ಇಂತಹ ಕೆಲಸಕ್ಕಾಗಿ ಒಂದು ಫಾರಂ ಹಿಡಿದುಕೊಂಡು ಭಾನುವಾರ ನಮ್ಮ ಮನೆಗೆ ಬಂದ. ಮನೆಯ ಮುಂದಿನ ಜಗಲಿಯಲ್ಲಿ ಈ ತರಹದ ಕೆಲಸ ನಡೆಯುತ್ತಿತ್ತು. ಬಂದವರೊಂದಿಗೆ ಸುತ್ತಮುತ್ತಿನ ವಿಷಯ ಮಾತಾಡುತ್ತ,, ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಕೇಳಿ, ವಿಷಯ ಸಂಗ್ರಹಣೆ ಮಾಡಿ, ಅರ್ಜಿ ತುಂಬುತ್ತಿದ್ದರು. ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಒಂದು ಸ್ಟ್ಯಾಂಪ್ ಪ್ಯಾಡ್ ಇರುತ್ತಿತ್ತು. ಅದರಲ್ಲಿ ರೈತರ ಹೆಬ್ಬೆಟ್ಟಿಗೆ ಇಂಕು ಹಚ್ಚಿ ಅರ್ಜಿಯ ಮೇಲೆ ಹೆಬ್ಬೆಟ್ಟು ಹಾಕಿಸುವುದು ನನ್ನ ಕೆಲಸ. (ಸ್ಟ್ಯಾಂಪ್ ಪ್ಯಾಡ್ ಸಿಗದಿದ್ದ ಕಡೆ ಅಲ್ಲಿ ಓಡಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಎತ್ತಿನ ಗಾಡಿಗಳ ಚಕ್ರದ ಏರೆ ಎಣ್ಣೆಯಲ್ಲಿ ಹೆಬ್ಬೆಟ್ಟು ಮಸಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಅರ್ಜಿದಾರರು ಬರುತ್ತಿದ್ದರು). ಬಂದ ಹಳ್ಳಿಗನ ಜೊತೆ ನಮ್ಮ ತಂದೆಯ ಸಂಭಾಷಣೆ ನಡೆಯುತ್ತಿತ್ತು. ಸ್ಟ್ಯಾಂಪ್ ಪ್ಯಾಡ್ ಹಿಡಿದು ನಾನು ಕಾಯುತ್ತಿದ್ದೆ. ಅರ್ಜಿ ತುಂಬಿದ್ದಾಯಿತು. ಹೆಬ್ಬೆಟ್ಟು ಹಾಕಿ, ಫಾರಂ ಪಡೆದು ಅವನು ತನ್ನ ಹಳ್ಳಿಗೆ ಹೊರಟ. 

ಫಾರಂಗೆ ಹೆಬ್ಬೆಟ್ಟಿನ ಗುರ್ತು ಹಾಕುವಾಗ ನಾನು ಸ್ವಲ್ಪ ತಡ ಮಾಡಿದ್ದೆ. ಅದನ್ನು ಗಮನಿಸಿದ್ದ ತಂದೆಯವರು "ಏನು? ಫಾರಂ ನೋಡಿದೆಯಲ್ಲ. ಏನಾದರೂ ಅನುಮಾನವಿತ್ತೋ?" ಎಂದು ಕೇಳಿದರು. "ಹೌದು. 'ಏನು ಉದ್ಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದಿ?' ಎಂದು ನೀವು ಕೇಳಿದಿರಿ. 'ಅದೇ ಆರಂಭ ಸ್ವಾಮಿ' ಅಂತ ಅವನು ಹೇಳಿದ. ಆದರೆ ನೀವು ಉದ್ಯೋಗ ಅನ್ನುವ ಕಡೆ 'ವ್ಯವಸಾಯ' ಎಂದು ಬರೆದಿದ್ದೀರಿ. ಅದನ್ನೇ ನೋಡುತ್ತಿದ್ದೆ" ಎಂದು ಹೇಳಿದೆ. 

"ಹೌದು. ಆಡು ಮಾತಿನಲ್ಲಿ 'ಆರಂಭ, ಬೇಸಾಯ, ಜೀರಾಯ್ತಿ' ಎಂದೆಲ್ಲ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಸರ್ಕಾರೀ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ "ವ್ಯವಸಾಯ" ಎನ್ನುವುದು ಸರಿ. ಅದಕ್ಕೇ ಹಾಗೆ ಬರೆದಿದ್ದು"  ಅಂದರು ಅಪ್ಪ. "ಅದು ಹೇಗೆ? ಯಾಕೆ ಆರಂಭ ಅನ್ನುತ್ತಾರೆ? ಅದಕ್ಕೆ ಅಂತ್ಯವಿಲ್ಲವೇ?" ಎಂದು ಕೇಳಿದೆ. "ಇಂದಿನಿಂದ ನಿನ್ನ ಸುತ್ತ ಮುತ್ತ ನಡೆಯುವ ವ್ಯವಸಾಯದ ಕೆಲಸಗಳನ್ನು ಗಮನಿಸು. ಅದಕ್ಕೆ ಉತ್ತರ ನೀನೇ ಕಂಡುಕೊಳ್ಳುವೆ. ಈಗ ನೀನು ಸುಮಾರಾಗಿ ಕನ್ನಡ ಬರೆಯಲು ಕಲಿತಿರುವೆ. ಇನ್ನು ಮುಂದೆ ನಾನು ಇಲ್ಲದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಯಾರಾದರೂ ಇಂತಹ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಬಂದರೆ ನೀನೇ ಮಾಡಿಕೊಡು. ಮೊದಮೊದಲು ಒಂದೆರಡು ತಪ್ಪಾಗಬಹುದು. ಕ್ರಮೇಣ ಸರಿಹೋಗುತ್ತದೆ. ಇದರಿಂದ ರೈತಾಪಿ ಜನಗಳೂ ನನಗೆ ಕಾಯುವುದೂ ತಪ್ಪುತ್ತದೆ" ಎಂದರು. 

ಸುತ್ತಲಿನ ವಿದ್ಯಮಾನಗಳನ್ನು ಗಮನವಿಟ್ಟು ನೋಡುವುದರ ಜೊತೆ ಈ ರೀತಿ ಕೆಲಸಗಳನ್ನು ಮಾಡುವುದು ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು. ಹಳ್ಳಿಗರಿಗೂ ಸಂತೋಷವಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ನಮ್ಮನ್ನು ತುಂಬಾ ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಮಾತನಾಡಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಸೀಬೆಕಾಯಿ, ಕಬ್ಬು, ಮಾವಿನಕಾಯಿ, ಆಲೆಮನೆ ಹಾಕಿರುವ ಕಡೆ ಕಬ್ಬಿನ ಹಾಲು ಮತ್ತು ಬಿಸಿ ಬೆಲ್ಲ, ಇತ್ಯಾದಿ ನಮಗೆ ಧಾರಾಳವಾಗಿ ಸಿಗುತ್ತಿತ್ತು!

*****

ಶಾಲಾ-ಕಾಲೇಜುಗಳಿಗೆ ಅರ್ಧವಾರ್ಷಿಕ (ದಸರಾ ರಜೆ) ಮತ್ತು ವಾರ್ಷಿಕ (ಬೇಸಿಗೆ ರಜೆ) ರಜೆ ಇರುತ್ತಿದ್ದವು. ಈಗಲೂ ಇವೆ. ಸರ್ಕಾರೀ ನೌಕರರಿಗೆ ಕೇಳಿದಾಗ ಹಕ್ಕಿನ ರಜೆ. ಪುರೋಹಿತರಿಗೆ ಅಂದಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಆಷಾಢ, ಶೂನ್ಯ ಮಾಸಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಕಡಿಮೆ ರಜೆಯೇ. ನಿರುದ್ಯೋಗಿಗಳಿಗೆ ಸರ್ವಕಾಲದ ರಜೆ. ಎರಡು ಕೆಲಸಗಳಿಗೆ ಮಾತ್ರ ರಜೆ ಇಲ್ಲ ಎಂದು ನಮ್ಮ ತಾಯಿಯವರು ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದರು. ಮೊದಲನೆಯದು ಅಡಿಗೆ ಮನೆಗೆ. ಅದಕ್ಕೆ ರಜೆಯೇ ಇಲ್ಲ. ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ರಜೆಯ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಮನೆಯವರೆಲ್ಲಾ ಮನೆಯಲ್ಲಿಯೇ ಇರುತ್ತಿದ್ದರಿಂದ (ಅಂದಿನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ) ಅಡಿಗೆ ಮನೆ ಜವಾಬ್ದಾರಿ ಹೊತ್ತವರಿಗೆ ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ಕೆಲಸ! ಈಗಿನಂತೆ ಸ್ವೀಗ್ಗಿ, ಝೋಮ್ಯಾಟೊ ಎನ್ನುವುದು ಕನಸಿನಲ್ಲಿಯೂ ಇರಲಿಲ್ಲ. 

ರಜೆಯಿರದ ಸದಾಕಾಲದ ಇನ್ನೊಂದು ಕೆಲಸ ವ್ಯವಸಾಯ. ಖುಷ್ಕಿ, ತರಿ ಮತ್ತು ಬಾಗಾಯ್ತು ಎಂದು ವರ್ಗೀಕರಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಮಳೆಯ ಆಧಾರದ ಬೆಳೆ ತೆಗೆಯುವುದು ಒಂದು. ಕೆರೆ-ಕಟ್ಟೆ, ನಾಲೆಗಳ ಅಥವಾ ಬೋರೆವೆಲ್ ಮತ್ತು ಪಂಪ್ ಸೆಟ್ ನೀರಾವರಿ ನೀರಿನಿಂದ (ಆಗ ಬೋರೆವೆಲ್ ಕಾಣವು. ಅಲ್ಲೊಂದು ಇಲ್ಲೊಂದು ಏತ ನೀರಾವರಿ ಅಥವಾ ಕಪಿಲೆ ಇದ್ದವು) ಬೆಳೆ ತೆಗೆಯುವುದು ಇನ್ನೊಂದು. ಮೂರನೆಯದು ತೋಟಗಾರಿಕೆ. ಪ್ರತಿಯೊಂದರಲ್ಲೂ ಒಂದಲ್ಲಾ ಒಂದು ಕೆಲಸ ಪ್ರತಿದಿನ ಇರುತ್ತಿತ್ತು. 

• ಬೇಸಗೆಯಲ್ಲಿ ಕೆರೆ-ಕಟ್ಟೆ, ನದಿಗಳು ಒಣಗಿದಾಗ ಗೋಡು ಶೇಖರಣೆ ಮಾಡುವುದು. ಕೆರೆಗಳ, ನದಿಗಳ ಪಾತ್ರಕ್ಕೆ (ನೀರು ನಿಂತಿರುತ್ತಿದ್ದ ಅಥವಾ ಹರಿಯುತ್ತಿದ್ದ ಸ್ಥಳ) ಎತ್ತಿನ ಗಾಡಿಗಳಲ್ಲಿ ಹೋಗಿ, ಗುದ್ದಲಿ, ಸನಿಕೆಗಳಿಂದ ಗೋಡನ್ನು ತೆಗೆದು, ಗಾಡಿಗಲ್ಲಿ ತುಂಬಿಕೊಂಡು ಬಂದು ಹೊಲಗಳಲ್ಲಿ ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ಗುಡ್ಡೆ ಹಾಕುವುದು. 
• ಮನೆಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಹಳ್ಳಿಯ ಹೊರಗಡೆ ತಿಪ್ಪೆಗಳಲ್ಲಿ ಶೇಖರವಾಗಿರುವ ಗೊಬ್ಬರಗಳನ್ನು ಎತ್ತಿನ ಗಾಡಿಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಗ್ರಹಿಸಿ ಹೊಲಗಳಲ್ಲಿ ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ಗುಡ್ಡೆ ಹಾಕುವುದು. 
• ಬಿತ್ತನೆಯ ಬೀಜಗಳನ್ನು ಶೇಖರಿಸುವುದು. 
• ಈಗಿನಂತೆ ಆಗ ರಾಸಾಯನಿಕ ಗೊಬ್ಬರಗಳು ಇರಲಿಲ್ಲ. ಈಗ ಅದನ್ನೂ ಶೇಖರಿಸ ಬೇಕು.
• ಹಣ-ಕಾಸು ಹೊಂದಿಸುವುದು, ಸಹಕಾರ ಸಂಘ-ಬ್ಯಾಂಕುಗಳ ವ್ಯವಹಾರ. 
• ಕಾಲ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಜನ ಸಹಾಯದ ವ್ಯವಸ್ಥೆ. ಕೂಲಿ ಕಾರ್ಮಿಕರ ವ್ಯವಹಾರ.  
• ಮಳೆ ಬಂದಂತೆ ಹೊಲಗಳ ಬಿತ್ತುವುದು. ಆಗ ನಾಡ ನೇಗಿಲುಗಳು ಮಾತ್ರ ಇದ್ದವು. ಮುಂದೆ ಕಬ್ಬಿಣದ ನೇಗಿಲುಗಳು ಬಂದವು. ಈಗಂತೂ ಟ್ರ್ಯಾಕ್ಟರುಗಳ ಕಾಲ. 
• ಕೆಲವೆಡೆ ಮೊದಲ ಉತ್ತಿನ ಜೊತೆ ಹುರಳಿ ಬಿತ್ತಿ ಅದನ್ನೇ ಮುಖ್ಯ ಬೆಳೆಗೆ ಮುಂಚೆ ಗೊಬ್ಬರ ಮಾಡುವುದು. 
• ಮತ್ತೆ ಮಳೆ ಬಂದಾಗ ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ಉಳುಮೆ. 
• ನಂತರ ಗೊಬ್ಬರ-ಗೋಡುಗಳನ್ನು ಉತ್ತ ಮಣ್ಣಿನ  ಜೊತೆ ಮಿಶ್ರಣ ಮಾಡುವುದು. 
• ಸಮಯ ನೋಡಿ, ಕೂರಿಗೆಯಿಂದ ರಾಗಿ ಮತ್ತು ಸಾಲು ಬೆಳೆಗಳ ಬಿತ್ತುವುದು. 
• ಭತ್ತದ ಬೆಳೆ ಆದರೆ "ಒಟ್ಲು" ಬಿಟ್ಟು ಸಮಯ ನೋಡಿ "ನಾಟಿ" ಮಾಡುವುದು. 
• ಇತರೆ ಬೆಳೆಗಳಿಗೆ (ಕಡಲೆಕಾಯಿ, ತರಕಾರಿಗಳು, ಮುಂತಾದುವು) ಅವಕ್ಕೆ ಬೇಕಾದಂತೆ ಬಿತ್ತನೆ. 
• ತೆಂಗು, ಮಾವು ಮುಂತಾದುವಕ್ಕೆ ಗುಂಡಿ ಹೊಡೆದು, ಸಸಿ ತಂದು ನೆಡುವುದು. 
• ಎರ್ರಾಬಿರ್ರಿ ಬೆಳೆದ ಸಸಿಗಳನ್ನು ಕುಂಟೆ ಹೊಡೆದು ನಾಶಮಾಡುವುದು. 
• ಕಳೆ ತೆಗೆಯುವುದು. ಇದೊಂದು ಮುಖ್ಯ ಕೆಲಸ. ಹೀಗೆ ಮಾಡದಿದ್ದರೆ ನಾವೇ ಹಾಕಿದ ಗೊಬ್ಬರ, ನೀರು ಉಪಯೋಗಿಸಿಕೊಂಡು ಕಳೆಗಳು ಹುಲುಸಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತವೆ!
• ಸಮಯಕ್ಕೆ ನೀರಿನ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಮಾಡುವುದು. ಇದು ಗದ್ದೆಗಳಿಗೆ ಮತ್ತು ತೋಟಗಳಿಗೆ. 
• ಮತ್ತೆ ಸಮಯ ಕಾದು ಮೇಲುಗೊಬ್ಬರ ಕೊಡುವುದು. (ತಟ್ಟದೇ ಹಾಕಿದರೆ ಮೇಲುಗೊಬ್ಬರವಾದೆ!)
• ಕೀಟನಾಶಕಗಳನ್ನು ಸಿಂಪಡಿಸುವುದು.  
• ಎಲ್ಲಾ ಕಾಲದಲ್ಲೂ, ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಫಸಲು ಬರುವ ವೇಳೆ, ಪ್ರಾಣಿಗಳಿಂದ ಮತ್ತು ಕಳ್ಳ-ಕಾಕರಿಂದ ರಕ್ಷಿಸುವುದು. 
• ಟೊಮೇಟೊ. ಹೀರೆ, ಪಡವಲ ಮುಂತಾದುವಕ್ಕೆ ಕಡ್ಡಿ ನೆಡುವುದು, ಚಪ್ಪರ ಹಾಕುವುದು. 
• ಇಲಿಗಳಿಂದ, ಪಕ್ಷಿಗಳಿಂದ ಮತ್ತು ಕೀಟಗಳಿಂದ ರಕ್ಷಿಸುವುದು. 
• ಬಿರುಗಾಳಿ ಮತ್ತು ಅಕಾಲಿಕ ಮಳೆ ನೋಡಿಕೊಂಡು ಸಾಧ್ಯವಾದಷ್ಟು ಬೆಳೆ ಕಾಪಾಡುವುದು.
• ಕೆಲವು ಬೆಳೆಗಳಿಗೆ ರಾತ್ರಿ ಕಾವಲು ಕಾಯುವುದು.  
• ಸಮಯಕ್ಕೆ ಸರಿಯಾಗಿ ಕಟಾವು ಮಾಡುವುದು. 
• ಕಟಾವು ಮಾಡಿದ ಫಸಲನ್ನು ಗುಡ್ಡೆ ಹಾಕುವುದು; ಮೆದೆ ಮಾಡುವುದು. 
• ತೆನೆಗಳನ್ನು ಬಡಿದು ತೂರುವುದು. (ಗಾಳಿಬಂದಾಗ ತೂರಿಕೋ!)
• ಧಾನ್ಯಗಳನ್ನು ಮೂಟೆ ಮಾಡಿ ಗಾಡಿಗಳಲ್ಲಿ ಮನೆಗೆ ಸಾಗಿಸುವುದು. 
• ತರಕಾರಿ ಬೆಳೆದರೆ ಕಾಲಕಾಲಕ್ಕೆ ಕಟಾವು ಮಾಡಿ ಮಾರಾಟ. 
• ಕಬ್ಬು ಬೆಳೆದರೆ ಸಕ್ಕರೆ ಕಾರ್ಖಾನೆಗೆ ಸಾಗಿಸುವುದು. ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಆಲೆಮನೆ ಕೆಲಸ. 
• ತಂದ ಮೂಟೆಗಳನ್ನು, ಧಾನ್ಯವನ್ನು ವಾಡೆ, ಗುಡಾಣ, ಕಣಜ, ಹಗೇವುಗಳಲ್ಲಿ ಶೇಖರಿಸುವುದು. 
• ಹೀಗೆ ಶೇಖರಿಸಿದ ಧಾನ್ಯಗಳ ರಕ್ಷಣೆ. ಆಗಾಗ ಪರಿಶೀಲನೆ, ಇಲಿ, ಕೀಟಗಳಿಂದ ರಕ್ಷಣೆ.  
• ಹುಲ್ಲಿನ ಮೆದೆ, ಬಣವೆಗಳನ್ನು ಬೆಂಕಿ, ಗೆದ್ದಲು, ಮಳೆ ಇತ್ಯಾದಿಗಳಿಂದ ರಕ್ಷಿಸುವುದು. 
• ಮುಂದಿನ ಬೆಳೆಗೆ ನೇಗಿಲು, ಕೃಷಿ ಯಂತ್ರಗಳ ದುರಸ್ತಿ. 
• ಮತ್ತೆ ಗೊಬ್ಬರ, ಗೋಡು ಶೇಖರಣೆ. 
• ಮುಂದಿನ ಕೃಷಿ ಚಕ್ರ..... 

ಇಂದಿನ ತಲೆಮಾರಿಗೆ ಮೇಲೆ ಹೇಳಿದ ಅನೇಕ ಪದಗಳೇ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲ. ಅವುಗಳ ಉಪಯೋಗವೇ ನಿಂತುಹೋಗುತ್ತಿದೆ. ಅವಕ್ಕೆ ಸರಿಯಾಗಿ ಸಮಾನಾಂತರ ಹೊಸ ಪದಗಳೂ ಬಂದಿವೆ. 

ಇಂದಿನ ಯುವ ಜನಾಂಗ ಆರಂಭ, ಜೆರಾಯ್ತಿ, ಬೇಸಾಯ, ವ್ಯವಸಾಯ ಎನ್ನುವುದೇ ಇಲ್ಲ. ಇಂದಿನ ಕನ್ನಡದ "ಅಗ್ರಿಕಲ್ಚರು" ಎಂದುಬಿಡುತ್ತಾರೆ. 

ಕೃಷಿಯ ಜೊತೆ ಪಶುಪಾಲನೆ ಇದ್ದೇ ಇರುತ್ತದೆ. ಹಸು-ಕರು, ಎತ್ತು-ಹೋರಿ, ಕುರಿ-ಮೇಕೆ, ಕೋಳಿ, ಹಂದಿ,ಮುಂತಾದುವು. ಇವು ನಮ್ಮಂತೇ ಜೀವಿಗಳಾದದ್ದರಿಂದ ಪ್ರತಿದಿನ ಆಹಾರ, ಶುಚಿ, ಕಾಯಿಲೆ-ಕಸಾಲೆ ಮೊದಲಾದುವುಗಳ ನಿರ್ವಹಣೆ. ಹಾಲು ಕರೆದು, ಮೊಸರು, ಬೆಣ್ಣೆ ಮಾಡಿ ತುಪ್ಪ ತೆಗೆಯುವುದು, ಅವುಗಳ ವಿಲೇವಾರಿ. ಇವೇ ಮುಂತಾದ ಒಂದರ ಮೇಲೆ ಒಂದು  ಕೆಲಸ........ 

 

ಹೀಗೆ ನಿರಂತರ. ನಿಲ್ಲದ ಚಟುವಟಿಕೆ. ಅಂತ್ಯವಿಲ್ಲದ ಕೆಲಸ. ಅದರಿಂದಲೇ ಇದು "ಆರಂಭ" ಮಾತ್ರ. 

ಅಂತ್ಯವೇ ಇಲ್ಲದ ಆರಂಭ. 

*****

ಹಿಂದಿನ ಬೆಳೆ ಚಕ್ರ ಮುಗಿಯುತ್ತಿರುವಂತೆಯೇ ಮುಂದಿನ ಬೆಳೆ ಚಕ್ರದ ಪ್ರಾರಂಭ. ಕವಿ ಗೋಪಾಲಕೃಷ್ಣ ಅಡಿಗರು ಯುಗಾದಿಗೆ ಕವಿತೆಯೊಂದು ಬರೆದಿದ್ದರು. "ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಯುಗಾದಿ; ಯಾವುದಕೆ ಹಾದಿ? ಕಂಭ ಸುತ್ತುವತೆರದಿ ವೃತ್ತ ಗತಿಯೇ ಅನಾದಿ" ಎಂದು. ಸರಳರೇಖೆಗೆ ಮೊದಲು, ಕೊನೆ ಉಂಟು. ವೃತ್ತಕ್ಕೆ ಕೊನೆ ಮೊದಲೆಲ್ಲಿ? ವ್ಯವಸಾಯಕ್ಕೆ ಕೊನೆ ಮೊದಲೆಲ್ಲಿ? 

ಆರಂಭಕ್ಕೆ ಅಂತ್ಯವೆಲ್ಲಿ? 

In Search Of A Better Life

The magical number "Eighteen" is said to be very important in the scheme of "Mahabharata". The epic is composed in 18 Parvas. The Kurukshetra war was fought between 18 Akshohini armies. War went on for 18 days. "Bhagavad-Gita" is an 18 chapters discourse. There are many other aspects that show importance of the number 18. Like our Cricket statisticians who can find a record on every ball bowled on a cricket field, for example the bowler who bowled the one millionth dot ball in ODI Cricket or the batsman who scored the 100th duck, present statisticians are still finding some important 18 number development in the epic. 

The seventeenth parva in Mahabharata is named as "Mahaprasthanika Parva". Eighteenth one is named as "Swargarohana Parva". These two describe the final days of the Pandavas on the earth and their journey to 'Swarga" or heaven. It explains how the five brothers and their wife Draupadi traveled in the upper Himalayas to reach heaven. They also describe how each of them fell to their end one by one, leaving only the eldest brother Yudhishtira surviving the journey and reached heaven alone. There is also a mention of a dog following him, how and why he had to pass through hell on the way, and forced to see the sufferings of those in hell.  

Why did the others fall and fail in reaching the heaven? Justifications are given therein for the fall of each one of them. The journey was not at all easy and indeed very difficult. Only one reached heaven and was admitted there. The rest fell on the way. Of course, none of them were sent back to the same place from which they started. They started towards heaven at the end of their life period. But the joruney was nevertheless towards heaven.

*****

The events playing out in the city of Amritsar in India in the last few days are similar to the above in many ways. Of course, there are some differences as well. But the biggest difference is that many of those who undertook a journey to cross the borders and reach the heaven they thought was reachable by crossing the borders, were sent back to the places from where they started several months or even years ago. They had a difficult and often treacherous onward journey. They saw their fellow travellers fall by the way to their death. There were many who were seriously injured. Many had sleepless nights. Missing food and water was the least of the punishments. Death chose some, but fear of death haunted all. The return journey was difficult as well. 

The lure of a better life elsewhere was the bait. Once we reach there somehow, we will be assured of a better life, they believed. They made eloberate plans to achieve this one coveted goal. Knowing well that the normal routes were difficult to traverse, they sought comfort in the assurance of agents and middlemen who promised alternate routes. They pooled all their savings, savings of close family members and friends. Many borrowed heavy amounts at very high interest rates. They are all well educated and it is difficult to accept that they were cheated on the way. Even if some of them did not not know at the start of the journey, they would have come to know once they were taken to the "Donkey Route". It is said that this term has its origin in the word "Dunki", which means hopping from place to place. 

There was an English movie of 1965 by name "Conquerers of the Golden City", narrating the story of a poor village family migrating to the Golden City of Istanbul, formerly known as Constantinople. There were similar films made in Indian languages subsequently. "Nagarame Nandi" in Tamil and "Mayor Muttanna" in Kannada were among those. They all dealt with lives of people moving out to an unknown place for a better future. Please click here to read about them.  

*****

Why this great urge to somehow reach the USA? Some five or six decades ago, there were many who migrated to the USA from India, for education first and working and earning there later on. There are many success stories that made more and more persons to think of migrating due to better opportunities. Things have changed a lot at home as well now. There are an equal number or even more success stories of people making great future by staying there and working hard. Indian Universities are attracting many students from other countries. Even with all that, the dreams of making a great future and fortune in USA still beckons people to somehow reach there. 

Why take the donkey route? The difficulty in getting Visas for education and work drives many over ambitious candidates to somehow cross the border and reach there. There are many agents and middlemen who promise all support against payment of hefty amounts. Gullible ones or greedy ones are pushed across the porous borders from the south. There is no guarantee of reaching there till the journey ends. Even after reaching there, there is threat of action against illegal immigration. 

*****

This type of purging of illegal immigrants has been happening from time to time. It is making big headlines in the light of change of administration after the recent elections in the USA. The population of USA is about 347 million people. About 245 million people were eligible to vote in the last election and some 156 million actually voted. Estimates say that there are another 13 million Permanent Residents (PR) there. A few million comprising tourists, business travellers etc. are also in the country at any given time. The estimates also show that there are actually another 12 million illegal immigrants ("undocumented persons" is the term used). Another estimate says that the number went up by about 2 million in the last two years.

Many countries in the world, including Europe and India as well, are facing the problem of influx of illegal entrants from neighbouring countries. Some enter the countries with valid documents, but stay beyond the permitted periods in anticipation of renewal of expired visas. Then there are also several others who enter through unauthorised means taking advantage of porus borders on the land side or long coastal lines. The natural citizen find that these illegal entrants are occupying the available jobs as well as creating stress on available resources. Last two decades have also brought in the problem of security and safety of citizen to sharp focus. 

Serious concerns have naturally been raised on this front in the various countries. India is one country which is caught on both sides of this problem. There are millions of illegal immigrants living in India, having moved in from neighbouring countries, especially on the eastern side. Many of them have been able to get Aadhar cards due to collusion by some domestic elements. There are also an estimated 2.8 million Indians in USA living as "Undocumented Immigrants". This type of illegal immigration is a major concern for many countries on security front as well as erosion of available resources.

*****

Though undocumented immigrants have been sent out from USA periodically, the present situation has made lot of headlines. Three military aircrafts loads of them have been sent out to India and the aircrafts have arrived in Amritsar already, bringing in 332 persons. Many more are on the way. Most of the persons so brought in come from four or five states of the country. The manner in which they have been sent is being seriously questioned. Men have been handcuffed and feet shackled, though women and children have been spared. Questions are asked as to why Indian government has not been able to get them out using civilian aircrafts like it did in Ukraine and middle east countries torn by wars. 

The right of immigration authorities in dealing with such people as per established protocols and accepted international norms is already there. The US authorities have explained that the handcuffs and restraints are done in the interest of the concerned persons, which is of little consolation. There is some merit in this statement since all of them are in depression and serious mentally disturbed state and may create difficulty for themselves and other passengers by erratic behaviour while on the aircraft. Long trans-Atlantic flights are a difficult journey even for normal passengers on a civilian aircraft. Imagining their plight with handcuffs and shackles is indeed disturbing. 

Some political leaders in India have gone even further in questioning the government's failures in dealing with the situation. Starting from not providing civilian aircrafts to landing all flights in Amritsar, some have even demanded compensation for these landing illegal immigrants. One leader suggested that the Prime Minister should present a golden handchffs to the President of USA. A 100 year old respected Tamil magazine "Ananda Vikatan" has come out with a cartoon showing Prime Minister Narendra Modi in chains sitting alongside a triumphant President Donald Trump. Those who violated international law and ended up as felons are projected as victims of some scheming agents.

Imagine this situation. You are living in your house with your family. Outsiders want to come and live with you because they feel it is more comfortable for them to live there. you are screening them and allowing some of them. Someone from among those who could not get entry breaks your window and enters the house. He is injured in the process. Some of your family members want him to be accommodated. A few of them even want to reward him by giving compensation. Then there are others who argue about their human rights, though the principles of equity state that "He who seeks equity should come with clean hands" (Please click here to read more about this).

*****

The present situation presents a complex legal, diplomatic and human problem. Viewing it from only one angle would be inappropriate. A united effort for resolving the involved issues without taking sides is required. Handling of the persons is certainly to be with a human approach, but without compromising on the rights of all others involved in the mess. The existing protocols may even be modified so that there is no feeling of victimisation or humiliation in any quarters. Transferring illegal immigrants to the embassies of the country of citizenship of the concerned persons with responsibility for their evacuation given to them may also be considered. Handcuffing and restraining can be avoided using this approach. 

A firm approach to prevent such situations arising in future is also need of the day. Overall goal should be one to prevent illegal outward immigration as well as inward influx of such elements.

ಪ್ರತಿದಿನ ಗಂಗಾ ಸ್ನಾನ?

ಇದೀಗ ಎಲ್ಲೆಲ್ಲೂ "ಅಪರೂಪದ ಕುಂಭಮೇಳ" ಎನ್ನುವ ಸುದ್ದಿಯೇ ಸುದ್ದಿ. ಕೇವಲ ಹನ್ನೆರಡು ವರುಷದ್ದಲ್ಲ. ಹನ್ನೆರಡು ಹನ್ನೆರಡಲ ನೂರಾ ನಲವತ್ತನಾಲ್ಕು ವರುಷಗಳ ವಿಶೇಷ ಬೇರೆ. ಈಗಾಗಲೇ ಮೂವತ್ತು-ನಲವತ್ತು  ಕೋಟಿ ಮಂದಿ ಕುಂಭಸ್ನಾನ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಒಂದು ಅಂದಾಜು. ಅಥವಾ, ಮೇಳ ಮುಗಿಯುವುದರ ಒಳಗೆ  ಮುಳುಗು ಹಾಕಿದವರ ಸಂಖ್ಯೆ ನಲವತ್ತು ಕೋಟಿ ದಾಟುತ್ತದೆ ಎಂದು ಇನ್ನೊಂದು ಅಂದಾಜು. (ಈಗಾಗಲೇ ಐವತ್ತು ಕೋಟಿ ಸಂಖ್ಯೆ ದಾಟಿದೆ, ಮೂರು ಲಕ್ಷ ಕೋಟಿ ರೂಪಾಯಿಗೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ಆದಾಯ ಬಂದಿದೆ, ಎಂದು ಇಂದಿನ ಸುದ್ದಿ).  ನಲವತ್ತು ಕೋಟಿ ಅಂದರೆ ಅದೇನೂ ಒಂದು ಸಾಮಾನ್ಯ ಜನಗಳ ಕೂಟವಲ್ಲ. ಇಡೀ ಅಮೇರಿಕ ಸಂಯುಕ್ತ ಸಂಸ್ಥಾನಗಳ ಒಟ್ಟು ಜನಸಂಖ್ಯೆಗಿಂತ ಐದು ಕೋಟಿ ಹೆಚ್ಚು. ಮೂರು ನೂರು ಕಿಲೋಮೀಟರು ದೂರ ಟ್ರಾಫಿಕ್ ಜಾಮ್ ಆಗಿದೆ ಎಂದು ಪತ್ರಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ, ಮಾಧ್ಯಮಗಳಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರಗಳು ಹರಿದಾಡುತ್ತಿವೆ. ವಾರಗಟ್ಟಲೆ ಸ್ನಾನ ಮಾಡದವರೂ ಕುಂಭ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ! (ಕೆಲವು ಸಾಧುಗಳು ಹೀಗೆ ಅನೇಕ ದಿನ ಸ್ನಾನ ಮಾಡುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ವರದಿಗಳಿವೆ). ಪ್ರತಿದಿನ ಸ್ನಾನ ಮಾಡುವ ದುರಭ್ಯಾಸ ಇರುವವರ ವಿಷಯ ಹೇಳಲೇಬೇಕಾಗಿಲ್ಲ. 

"ಕುಂಭಮೇಳ ಪ್ರವಾಸ" ಏರ್ಪಡಿಸುವ ಯಾವ ಪ್ರವಾಸಿ ಸಂಸ್ಥೆಯೂ ಈ ವರ್ಷ ನಷ್ಟ ಅನುಭವಿಸುವ ಸಾಧ್ಯತೆಯೇ ಇಲ್ಲ. ಕುಂಭ ಮೇಳ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಪ್ರಯಾಗ್ ರಾಜ್ ವಿಮಾನದ ಟಿಕೆಟ್ ಬೆಲೆ  ದೆಹಲಿ-ಲಂಡನ್ ಮಾರ್ಗದ ಟಿಕೆಟ್ ಬೆಲೆಗಿಂತ ಜಾಸ್ತಿಯಂತೆ. ಇದರ ಬಗ್ಗೆ ಸಂಸತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಬಿಸಿ ಬಿಸಿ ಚರ್ಚೆಯೂ ಆಯಿತು. ಮೊದಲ ಪಂಕ್ತಿಗಳಲ್ಲಿ ಊಟ ಮಾಡಲಾಗದೆ ಇದ್ದರೂ ಪರವಾಗಿಲ್ಲ. ಕೊನೆಯ ಪಂಕ್ತಿ ಸಿಕ್ಕಿದರೂ ಸರಿಯೇ ಎಂದು ಕಾಯುವವರಂತೆ ಮೇಳ ಮುಗಿದ ನಂತರವಾದರೂ ಹೋಗೋಣ ಎಂದು ಕಾಯುತ್ತಿರುವವರೂ ಉಂಟು. "ಅಯ್ಯೋ, ಒಂದು ನೂರಾ ನಲವತ್ತನಾಲ್ಕು ವರುಷಗಳ ಕುಂಭ ಸ್ನಾನ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಂಡಿರಲ್ಲ!" ಎಂದು ಬೇರೆಯವರು ಹೇಳಬಾರದು ಎಂದು ಪರಿತಪಿಸುತ್ತಾ ಕಾಯುತ್ತಿರುವವರೂ ಉಂಟು. ಜನಜಂಗುಳಿ, ಹಣ-ಕಾಸಿನ ಮುಗ್ಗಟ್ಟು, ಆರೋಗ್ಯದ ಸಮಸ್ಯೆಗಳು, ಚಳಿ ತಡೆಯಲಾಗದ ಸ್ಥಿತಿ, ಜೊತೆಯಿಲ್ಲದೆ ಹೋಗಲಾಗದ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟು, ಇವೆಲ್ಲಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾದ ಸೋಮಾರಿತನ, ಮುಂತಾದ ಅನೇಕ ಕಾರಣಗಳಿಂದ "ಈಗ ಬೇಡ. ಬೇಸಗೆ ಬರಲಿ. ಆಗ ಹೋಗೋಣ. ಸ್ವಲ್ಪ ಪುಣ್ಯ ಕಡಿಮೆ ಬಂದರೂ ಪರವಾಗಿಲ್ಲ" ಎಂದು ಅಂದುಕೊಂಡವರೂ ಉಂಟು.  

ಗಂಗಾನದಿಯ ತಟದಲ್ಲಿರುವವರು ಪುಣ್ಯಾತ್ಮರು. ಪ್ರತಿದಿನ ಗಂಗಾಸ್ನಾನ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ ಎನ್ನಬಹುದೇ? ಬೆಂಗಳೂರಿನಲ್ಲಿರುವವರು ಪ್ರತಿದಿನ ಲಾಲ್ ಬಾಗಿಗೆ ಹೋಗುತ್ತಾರೆ ಎನ್ನುವಂತೆ! ಬೇರೆಲ್ಲಿಯೋ ಇರುವವರು ಏನು ಮಾಡಬೇಕು? ಕುಮಾರವ್ಯಾಸನು ಹೇಳುವಂತೆ "ಚೋರ ನಿಂದಿಸಿ ಶಶಿಯ ಬೈದೊಡೆ, ಕ್ಷೀರವನು ಕ್ಷಯ ರೋಗಿ ಹಳಿದಡೆ, ವಾರಣಾಸಿಯ ಹೆಳವ ನಿಂದಿಸಿ ನಕ್ಕರೇನಹುದು?" ಎನ್ನುವುದನ್ನು ನೆನೆಸಿಕೊಂಡು ಸುಮ್ಮನಿರಬೇಕೇ? ದೇಶದ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವವರು ಏನು ಮಾಡಬೇಕು? ಅವರಿಗೂ ಬೇರೆ ದಾರಿ ಉಂಟು. ಗಂಗೆಯ ಸೋದರಿಯರಾದ ಗೋದೆ, ಕೃಷ್ಣೆ, ಕಾವೇರಿಯರಿದ್ದಾರೆ. ಭೀಮೆ, ತುಂಗೆ, ವೈಗೈ ಇದ್ದಾರೆ. ಶರಾವತಿ, ನೇತ್ರಾವತಿಯರಿದ್ದಾರೆ. (ಅರ್ಕಾವತಿ-ವೃಷಭಾವತಿಯರೂ ಇದ್ದರು. ಅಲ್ಲಿ ಸ್ನಾನ ಮಾಡುವ ಭೀತಿ ಬೇಡ). ಈ ಎಲ್ಲ ನದಿಗಳೂ ದೂರ ಇದ್ದರೆ ಏನು ಮಾಡಬೇಕು? ಸಣ್ಣ ಹಳ್ಳಿಯಳ್ಳಿ ಚಿಕ್ಕ ಕೆರೆ ಮಾತ್ರ ಉಂಟು. ಅವರೇನು ಮಾಡಬೇಕು? ಅಥವಾ ದೊಡ್ಡ ನಗರದ ಸಣ್ಣ ಮನೆಯ ಪುಟ್ಟ ಬಚ್ಚಲು ಮನೆ. ನೀರೇ ಬಾರದ ನಲ್ಲಿಯಲ್ಲಿ ಎಂದೋ ನೀರು ಬಂದಾಗ ಹಿಡಿದಿಟ್ಟ ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್ ಬಕೆಟ್ಟಿನ ನೀರು ಮಾತ್ರ. ಅವರಿಗೆ ಪುಣ್ಯ ಸ್ನಾನವಿಲ್ಲವೇ? ಇದು ಸ್ವಲ್ಪ ಯೋಚಿಸಬೇಕಾದ ವಿಷಯವೇ. 

*****

ನಾವು ಮಾಧ್ಯಮಿಕ ಮತ್ತು ಪ್ರೌಢ ಶಾಲೆಗಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಸಂಗ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾಗ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಭಾಷೆಗಳನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಕಲಿಯಲಿ ಎಂದು "ಪ್ರಭಂಧ" ಬರೆಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಇಂಗ್ಲಿಷಿನಲ್ಲಿ "Pen is mightier than Sword" ಅಥವಾ ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ "ಕತ್ತಿಗಿಂತ ಲೇಖನಿ ಹರಿತ" ಎನ್ನುವ ವಿಷಯದ ಮೇಲೆ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಮೊದಲನೇ ಪ್ರಬಂಧ ಬರೆಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಹಿಂದಿಯಲ್ಲಾದರೆ ರಾಮಧಾರಿ ಸಿಂಹ "ದಿನಕರ" ಅವರ "ಕಲಂ ಯಾ ತಲವಾರ್" ಎಂಬ ಇದೇ ವಿಷಯದ ಪದ್ಯ ಓದಬೇಕಿತ್ತು. ಲೇಖನಿ ಅಥವಾ ಪೆನ್ನು ಒಂದು ಜಡ ವಸ್ತು. ಅದೇನು ಮಾಡುತ್ತದೆ? ಮೇಜಿನ ಮೇಲೋ ಜೇಬಿನಲ್ಲೋ ಕುಳಿತಿರುತ್ತದೆ. (ಹಿಂದೆಲ್ಲ ಜೇಬಿನಲ್ಲಿ ಪೆನ್ನಿಲ್ಲದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಯನ್ನು "ನೀನೆಂಥ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಯೋ?" ಎಂದು ಬಯ್ಯುತ್ತಿದ್ದರು. ಈಗ ಪೆನ್ನು ಇಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವ ಅಭ್ಯಾಸವೇ ಹೋಗಿದೆ). ಒಂದು ವೈಚಾರಿಕ ಲೇಖನ ಒಂದು ಕತ್ತಿ ಮಾಡುವುದಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಕ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತದೆ ಎನ್ನುವುದನ್ನು ಒಪ್ಪೋಣ. ಆದರೆ ಆ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವುದು ಪೆನ್ನು ಅಥವಾ ಲೇಖನಿ ಅಲ್ಲ. ಪೆನ್ನು ಅಥವಾ ಲೇಖನಿ ಹಿಡಿದ ಕೈ, ಮತ್ತು ಅದಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಅದನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸಿ ಬರೆಯುವವನ ತಲೆ; ಅದರಲ್ಲಿರುವ ಮಿದುಳು. 

ಪ್ರಸಿದ್ಧ ನಿರ್ಮಾಪಕ-ನಿರ್ದೇಶಕ ಬಿ. ಅರ್. ಪಂತುಲು ಅವರ ಹೆಮ್ಮೆಯ "ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣದೇವರಾಯ" ಚಲನಚಿತ್ರದ ಕಡೆಯಲ್ಲಿ ಕೃಷ್ಣದೇವರಾಯನ ಖಡ್ಗವನ್ನು ತೋರಿಸಿ "ಸಹಸ್ರಾರು ಶತ್ರುಗಳ ಶಿರಛೇದ ಮಾಡಿದ ಖಡ್ಗ ನಿರಾಶ್ರಿತವಾಯಿತು" ಅನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಹೀಗೇಕೆ? ವೈರಿಗಳ ತಲೆ ಕತ್ತರಿಸಿದ್ದು ಖಡ್ಗವೇ ಆದರೂ ಅದೂ ಒಂದು ಜಡ ವಸ್ತು. ಆ ಕೆಲಸ ನಿಜವಾಗಿ ಮಾಡಿದ್ದು ಆ ಖಡ್ಗ ಹಿಡಿದ ಕೈ; ಆ ಕೈ ಹಿಂದಿದ್ದ ಅಸಾಧಾರಣ ವ್ಯಕ್ತಿ. ಲೇಖನಿ ಅಥವಾ ಕತ್ತಿ ದೊಡ್ಡದು ಎಂದು ಹೇಳುವುದು ಕೇವಲ ಸೂಚ್ಯವಾಗಿ. ಯಾವುದೇ ಜಡ ವಸ್ತು ತನಗೆ ತಾನೇ ಕೆಲಸ ಮಾಡದು. ಅದರ ಹಿಂದಿರುವ ಚೇತನವೇ ಕೆಲಸಗಳನ್ನು ಮಾಡುವುದು. ಜಡ ವಸ್ತು ಒಂದು ಉಪಕರಣ. ಅಷ್ಟೇ. 

*****

ಜಡವಸ್ತು ಕೇವಲ ಒಂದು ಉಪಕರಣ. ನಿಜವಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವುದು ಅದರ ಹಿಂದಿರುವ ಚೇತನ ಎನ್ನುವುದಾದರೆ ಗಂಗಾಸ್ನಾನದ ವಿಷಯ ಏನು? ಗಂಗೆಯಲ್ಲಿ ಹರಿಯುವುದು ನೀರು. ಆ ನೀರೂ ಒಂದು ಜಡ ವಸ್ತುವೇ. ಅದು ದ್ರವರೂಪದಲ್ಲಿರುವುದರಿಂದ ಹರಿಯುತ್ತದೆ. ಎತ್ತರದ ಹಿಮಾಲಯ ಪರ್ವತ ಶ್ರೇಣಿಗಳಿಂದ ಹರಿದು ಬಂದು, ಅದೇ ರೀತಿಯ ಇತರ ಉಪನದಿಗಳಿಂದ ಕೂಡಿ ಮೈದುಂಬಿ, ಭೋರ್ಗರೆಯುತ್ತಾ ಬೆಟ್ಟಗಳಲ್ಲಿ ಹರಿಯುತ್ತದೆ. ಹರಿದ್ವಾರದ ನಂತರ ಬಯಲು ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಹರಿಯುವುದರಿಂದ ಆ ವಿಶಾಲ ಜಲರಾಶಿ ಬಲು ರಭಸವಾಗಿ ಚಲಿಸುತ್ತದೆ. ಕೋಟಿ ಕೋಟಿ ಜನಗಳ ಜೀವನ ಹಸನು ಮಾಡಿ ಸಮುದ್ರ ಸೇರುತ್ತದೆ. ಆ ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿದರೆ ಪಾಪಗಳು ಹೋಗುವುದು ಹೇಗೆ? 

ನಮ್ಮ ಪುರಾತನ ನಂಬಿಕೆಗಳ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರತಿ ಜಡ ವಸ್ತುವಿನ ಹಿಂದೆ ಅದಕ್ಕೆ ಹೊಂದಿದ ಒಂದು ಚೇತನ ಶಕ್ತಿ ಇದೆ. ಅದನ್ನೇ ನಾವು ಆ ಜಡ ಪದಾರ್ಥದ "ಅಭಿಮಾನಿ ದೇವತೆ" ಎನ್ನುವುದು. ಪುಸ್ತಕ ಜಡ ವಸ್ತು. ಅದರ ಹಿಂದೆ ವಿದ್ಯೆಯ ಅಭಿಮಾನಿ ದೇವತೆಯಾದ ಸರಸ್ವತಿ ಇದ್ದಾಳೆ. ಬೆಂಕಿಯ ಹಿಂದೆ ಅಗ್ನಿದೇವ ಇದ್ದಾನೆ. ನೀರಿನ ಹಿಂದೆ ವರುಣ ಇದ್ದಾನೆ. ಗಾಳಿಯ ಹಿಂದೆ ವಾಯುದೇವ ಇದ್ದಾನೆ. ಹೀಗೆ. ಅದೇ ರೀತಿ ಗಂಗಾನದಿಯಲ್ಲಿ ಹರಿಯುವ ನೀರಿನ ಹಿಂದೆ ತಾಯಿ ಗಂಗೆ ಇದ್ದಾಳೆ. ಹಿಂದೆಲ್ಲ ಕೇವಲ ಗಂಗೆ ಎಂದು ಸಂಬೋಧಿಸಿದರೆ ಹೊಡೆಯಲು ಬರುತ್ತಿದ್ದರು. "ಗಂಗಾಜೀ" ಅಥವಾ "ಗಂಗಾಮಯ್ಯಾ" ಅನ್ನು ಎನ್ನುತ್ತಿದ್ದರು. ಗಂಗೆ ಅಂದರೆ ಅಷ್ಟು ಶ್ರದ್ದೆ. ಅಂತಹ ಭಕ್ತಿ. ಗಂಗೆ ಕೇವಲ ಹರಿವ ನೀರಲ್ಲ. ಅವಳು ಹರಿ ಪಾದೋದಕ. ಹರನ ತಲೆಯಿಂದ ಹರಿದು ಬಂದ ತೀರ್ಥ. ಅನೇಕ ಶ್ರದ್ಧಾಳುಗಳು ಮೊದಲು ಮನೆಯಲ್ಲೋ ಅಥವಾ ಛತ್ರದಲ್ಲೋ ಒಮ್ಮೆ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿ ನಂತರ ಗಂಗಾಸ್ನಾನಕ್ಕೆ ನದಿಗೆ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದರಂತೆ! ಗಂಗಾಸ್ನಾನಕ್ಕೆ ಹೋದಾಗ ಗಂಗೆಯ ನೀರನ್ನು ಮುಟ್ಟುವ ಮುಂಚೆ ದೇಹ ಶುದ್ಧವಾಗಿ ಇರಬೇಕೆಂಬ ಕಳಕಳಿಯಿಂದ. 

*****

ಗಂಗಾನದಿಯಲ್ಲಿ ಹರಿಯುವ ನೀರಿನ ಅಭಿಮಾನಿದೇವತೆ ಗಂಗಾದೇವಿ ನಮ್ಮ ಪಾಪಗಳನ್ನು ಕಳೆಯುತ್ತಾಳೆ ಎಂದಾಯಿತು. ಹಾಗಿದ್ದಲ್ಲಿ ಗಂಗೆ ನೀರಿಗೆ ಅಷ್ಟು ದೂರ ಹೋಗಬೇಕು. ಆದರೆ ಅದರ ಅಭಿಮಾನಿ ದೇವತೆ ನಮ್ಮನ್ನು ಹರಸಲು ಅಲ್ಲಿಗೇ ಹೋಗಬೇಕೇ ಎನ್ನುವುದು ಮುಂದಿನ ಪ್ರಶ್ನೆ. ದೇವತೆಗಳಿಗೆ ಎಲ್ಲಿ ಬೇಕೆಂದರಲ್ಲಿ ಹೋಗುವ, ಬರುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಇದೆಯಲ್ಲವೇ? ನಾವು ಅಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗಲು ಅಶಕ್ತರು. ಅಲ್ಲಿಗೆ ಸುಲಭವಾಗಿ ಹೋಗಲಾರೆವು. ಆ ತಾಯಿಯೇ ನಮ್ಮ ಬಳಿ ಬರಬಹುದೇ? ಅದು ಸಾಧ್ಯವಾದರೆ ಎಂತಹ ಪವಾಡ! ಹಾಗಾಗಬಹುದೇ? 

ಸಂಧ್ಯೆಯನ್ನು ಆಚರಿಸುವಾಗ, ಮತ್ತು ಅನೇಕ ರೀತಿಯ ಸಮಾರಂಭಗಳಲ್ಲಿ ಮಂತ್ರಪೂತ ಜಲದಿಂದ ಸಿಂಪಡಣೆ (ಪ್ರೋಕ್ಷಣೆ ಅಥವಾ ಮಾರ್ಜನ) ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವುದನ್ನು ನೋಡಿದ್ದೇವೆ. ಆಗ ಕೆಲವು ಮಂತ್ರಗಳನ್ನು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಅವು ಯಾವುವು? ಋಗ್ವೇದದ ಹತ್ತನೆಯ ಮಂಡಲದ "ಆಪಃ ಸೂಕ್ತ" ಮಂತ್ರಗಳು ಅವು. ಅದರಲ್ಲಿ ನೀರಿನ ಅಭಿಮಾನಿ ದೇವತೆಗಳಾದ ಆಪೋದೇವಿಯರನ್ನು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು. "ನಿಮ್ಮ ಕರುಣೆಯ ಬಲದಿಂದ ನಾವು ಬದುಕುತ್ತೇವೆ. ನಿಮ್ಮ ಸಹಕಾರದಿಂದ ನಮ್ಮ ಜೀವನ ನಡೆದು ನಾವು ಬಹಳಕಾಲ ಜೀವಿಸುತ್ತೇವೆ. ನಮ್ಮನ್ನು ಯೋಗ್ಯರನ್ನಾಗಿ ಮಾಡುವ, ನಿಮ್ಮಲಿರುವ ಆ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ನಮಗೆ ದಯಪಾಲಿಸಿ" ಎಂದು ಬೇಡುವುದೇ ಈ  ಮಂತ್ರಗಳ ತಿರುಳು. "ಉಷತೀರಿವ ಮಾತರಃ" ಎನ್ನುವುದು ಅಲ್ಲಿ ಬರುವ ವಿಶೇಷಣ. "ಕಂದಮ್ಮಗಳು ಕರೆದಾಗ ಓಡಿ ಬಂದು ಎತ್ತಿಕೊಳ್ಳುವ ತಾಯಿಯರಂತೆ ನೀವು" ಎಂದು ಅವರಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರ್ಥನೆ. 

*****

ಎಲ್ಲ ನೀರಿನಲ್ಲಿರುವ ಆಪೋದೇವಿಯರಂತೆ ಗಂಗಾನದಿ ನೀರಿನಲ್ಲಿ ವಿಶೇಷ ಅಭಿಮಾನಿ ದೇವತೆಯಾಗಿ ತಾಯಿ ಗಂಗೆ ಇದ್ದಾಳೆ. ಅವಳದ್ದು ತಾಯಿಯ ಕರುಳು. ಎಳೆಯ ಮಕ್ಕಳು ಕೂಗಿ ಕರೆದಾಗ, ತಾನು ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ಕೆಲಸವನ್ನು ಅಲ್ಲಿಯೇ ಬಿಟ್ಟು ಓಡಿ ಬಂದು ಮಗುವನ್ನು ಎತ್ತಿಕೊಳ್ಳುವ ಅಮ್ಮನಂತೆ ಕರುಣಾಮಯಿ ಅವಳು. ಕೂಗಿ ಕರೆದವರಿಗೆಲ್ಲಾ ಅವಳು ತಾಯಿಯೇ. ಆದ್ದರಿಂದ ಆ ನದಿ ಇರುವಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗಲಾರದವರು ಆರ್ತರಾಗಿ ಕರೆದರೆ ಅವಳು ಕರೆದವರು ಇರುವಲ್ಲಿಗೆ ಬರುತ್ತಾಳೆ! ಸ್ನಾನ ಮಾಡುವಾಗ ನಮ್ಮ ಹಿರಿಯರು ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದ ಈ ಕೆಳಗಿನ ಶ್ಲೋಕ ಅದನ್ನೇ ಹೇಳುತ್ತದೆ:

ಗಂಗಾ ಗಂಗೇತಿ ಯೋ ಬೃಯಾತ್ ಯೋಜನಾನಾಂ ಶತೈರಪಿ 

ಮುಚ್ಯತೇ ಸರ್ವ ಪಾಪೇಭ್ಯೋ ವಿಷ್ಣು ಲೋಕಂ ಸ ಗಚ್ಛತಿ 

"ಗಂಗಾ, ಗಂಗೆ ಎಂದು ಯಾರು ಸ್ಮರಣೆ ಮಾಡುತ್ತಾರೋ ಅಂತಹವನು ನೂರಾರು ಯೋಜನ ದೂರವಿದ್ದರೂ ತಾಯಿ ಗಂಗೆಯು (ಅವನಿರುವಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದು) ಅವರ ಎಲ್ಲ ಪಾಪಗಳಿಂದಲೂ ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡುತ್ತಾಳೆ. ಅವನು ವಿಷ್ಣುವಿನ ಲೋಕವಾದ ವೈಕುಂಠವನ್ನು ಸೇರುತ್ತಾನೆ" ಎನ್ನುವುದು ಇದರ ಅರ್ಥ. 

*****

ಹಾಗಿದ್ದರೆ ಬಹಳ ಸುಲಭವಾಯಿತಲ್ಲ! ಗೋಮುಖಕ್ಕೋ, ದೇವಪ್ರಯಾಗಕ್ಕೋ, ಹರಿದ್ವಾರಕ್ಕೋ, ಪ್ರಯಾಗಕ್ಕೋ, ವಾರಾಣಸಿಗೋ, ಏಕೆ ಹೋಗಬೇಕು? ಈ ಶ್ಲೋಕ ಹೇಳಿದರೆ ಆಯಿತಲ್ಲ. ಪ್ರತಿದಿನ ಗಂಗಾಸ್ನಾನ ಮಾಡಿದಂತೆ ಆಯಿತಲ್ಲ. ಎಲ್ಲ ಸುಲಭ. ಅಲ್ಲಿಗೆ ಏಕೆ ಹೋಗಬೇಕು? 

ಅದು ಅಷ್ಟು ಸುಲಭವಾದ ಪರಿಹಾರವಲ್ಲ. 

ನಾವು ಪ್ರತಿದಿನ ಸ್ನಾನ ಮಾಡುತ್ತೇವೆ ಎಂದು ತಿಳಿದಿದ್ದೇವೆ. ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ನಾವು ಮಾಡುವುದು ಬರೀ ಮೈ ತೊಳೆದುಕೊಳ್ಳುವ ಕ್ರಿಯೆ. ಸ್ನಾನ ಮಾಡುವಾಗ ನೂರಾರು ಯೋಚನೆಗಳು. ಸ್ನಾನ ಮುಗಿಸಿದರೆ ಸಾಕು. ಬೇರೆ ಕೆಲಸಗಳಿಗೆ ಓಡಬಹುದು ಎನ್ನುವ ಮನಸ್ಥಿತಿ. ಶ್ರೀಹರಿಯ ಪಾದದಿಂದ, ಸದಾಶಿವನ ಶಿರದಿಂದ ಇಳಿದು ಬಂದು, ನನ್ನ ತಲೆಯ ಮೂಲಕ ಹಾದು ದೇವಗಂಗೆ ನನ್ನನ್ನು ಪಾವನ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ ಎಂದು ಅನುಸಂಧಾನ ಬೇಕು. ಆ ಮಂತ್ರದಲ್ಲಿ ಧೃಡವಾದ ನಂಬಿಕೆ ಬೇಕು. ಏಕಾಗ್ರತೆ ಬೇಕು. ಕ್ಷಣದಿಂದ ಕ್ಷಣಕ್ಕೆ ಕಪಿಯಂತೆ ಹಾರುವ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಅದು ಸುಲಭ ಸಾಧ್ಯವಲ್ಲ. 

ನಮಗೆ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಈ ಶ್ಲೋಕ ಹೇಳಿಕೊಂಡು ಸ್ನಾನ ಮಾಡುತ್ತೇವಲ್ಲ ಎಂದು ಸುಮ್ಮನೆ ಕೂಡುವಹಾಗಿಲ್ಲ. ಗಂಗಾನದಿ ಇರುವಲ್ಲಿಗೆ ಪ್ರಯತ್ನ ಪೂರ್ವಕ ಹೋಗಿ ವಿಧಿಯಂತೆ ಗಂಗಾಸ್ನಾನ ಮಾಡುವುದು ನಂಬಿದವರಿಗೆ ಒಂದು ಕರ್ತವ್ಯ. ಹೋಗುವ ಶಕ್ತಿ ಇದ್ದರೂ ಕಳ್ಳ ಮೈಯಿಂದ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಂಡು ಮೇಲಿನ ಶ್ಲೋಕ ಹೇಳಿಕೊಂಡು ಎಷ್ಟು ವರ್ಷ ಸ್ನಾನಮಾಡಿದರೂ ಪ್ರಯೋಜನವಿಲ್ಲ. 

*****

ಗಂಗಾಸ್ನಾನಕ್ಕೆ ಹಂಬಲಿಸುತ್ತಾ, ಒಮ್ಮೆಯೂ ಅಲ್ಲಿ ಹೋಗಲಾರದಿದ್ದರೂ ಹೋಗುವವರಿಗೆ ಸೇವೆ, ಸಹಕಾರಗಳನ್ನು ಕೊಡುತ್ತಿದ್ದ ಗಂಗಾದಾಸನಿಗೆ ಪ್ರತಿದಿನ ಗಂಗಾಸ್ನಾನ ಮಾಡಿದವನಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪುಣ್ಯ ಬಂದಿತೆಂದು ತಿಳಿಸುವ ಕಥೆಯೊಂದು "ಕಾರ್ತಿಕಮಾಸ ಮಹಾತ್ಮೆ" ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತದೆ. ಅದನ್ನು ತಿಳಿಯಲು ಆಸಕ್ತಿ ಇರುವವರು ಇಲ್ಲಿ ಕ್ಲಿಕ್ ಮಾಡಿ ಓದಬಹುದು. 

ಕುಂಭ ಸ್ನಾನ ಮತ್ತು ಪಾಪ ಪರಿಹಾರ

ಈಗ ಕೆಲವು ದಿನಗಳಿಂದ ಎಲ್ಲಿಲ್ಲಿ ನೋಡಿದರೂ, ಕೇಳಿದರೂ "ಪ್ರಯಾಗರಾಜ್" ಮತ್ತು ಅಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ "ಕುಂಭ ಮೇಳ", ಅಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿದಿನ ನೆರೆದು ಪುಣ್ಯ ಸ್ನಾನ ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ಕೋಟ್ಯಾಂತರ ಮಂದಿ ಶ್ರದ್ದಾಳು ಜನರ ಸಮೂಹದ ವಿಷಯವೇ. ಅಲ್ಲಿ ದೇಶದ ನಾನಾ ಕಡೆಗಳಿಂದ ಮತ್ತು ವಿದೇಶಗಳಿಂದ ಹರಿದು ಬರುತ್ತಿರುವ ಜನಸಾಗರ, ಅಲ್ಲಿ ಮಾಡಲಾಗಿರುವ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳು, ಕಾಲ್ತುಳಿತದಿಂದ ಅನೇಕ ಜನ ಸಾವನ್ನಪ್ಪಿದ ಪ್ರಸಂಗ, ಇವುಗಳ ಚರ್ಚೆಯೇ ಆಗಿದೆ. "ಅಲ್ಲಿ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿದರೆ ಬಡತನ ನಿರ್ಮೂಲನ ಆಗುತ್ತದೆಯೇ?" ಎಂದು ಪ್ರಶ್ನಿಸುವವರು ಕೆಲವರು. ಅಲ್ಲಿ ಹೋಗಿ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿದರೆ ಸಕಲ ಪಾಪಗಳೂ ಪರಿಹಾರ ಆಗುತ್ತವೆ ಎಂದು ವಾದಿಸುವವರು ಕೆಲವರು. "ಅದು ಹೇಗೆ ಸಾಧ್ಯ?" ಎಂದು ಕೇಳುವವರು ಮತ್ತೆ ಕೆಲವರು. "ಕೇವಲ ಪಾಪ ಪರಿಹಾರ ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಕೈವಲ್ಯವೇ ಸಿಗುತ್ತದೆ" ಎಂದು ಬೇರೆ ಕೆಲವರು. ಈ ಅನೇಕ ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳಲ್ಲಿ ಯಾವುದು ಸರಿ ಎಂದು ಚರ್ಚೆಯಲ್ಲಿಯೇ ಕಾಲ ಕಳೆಯುತ್ತಿರುವವರೂ ಉಂಟು. 

ಕುಂಭ ಮೇಳಕ್ಕೆ ಮಾಡಿದ ಖರ್ಚು, ಅದರ ಅವಶ್ಯಕತೆ, ಆ ಮೇಳದಿಂದ ಬರುವ ಸಂಪಾದನೆ, ಉದ್ಯೋಗ ಸೃಷ್ಟಿ, ಮುಂತಾದವನ್ನು ಅರ್ಥ ಶಾಸ್ತ್ರಿಗಳಿಗೆ ಬಿಡೋಣ. ಎಲ್ಲರಂತೆ ನಮಗೂ ನಮ್ಮ ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಹೊಂದಿರುವ ಹಕ್ಕು ಇದೆಯಲ್ಲ! ಕುಂಭ ಮೇಳದಂತಹ ಪರ್ವ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಪ್ರಯಾಗದಂತಹ ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಪವಿತ್ರ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿದರೆ ಸಿಗುವ ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಸಮಾಧಾನದ ಬಗ್ಗೆ ಸ್ವಲ್ಪ ನೋಡೋಣ. 

*****

ನಮ್ಮ ಪುರಾತನ ಗ್ರಂಥಗಳು, ಪುರಾಣ, ಪುಣ್ಯ ಕಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಕಡೆ ಕೆಲವು ಕೆಲಸಗಳನ್ನು ಮಾಡುವುದರಿಂದ ಪಾಪ ಪರಿಹಾರ ಆಗುತ್ತದೆ ಎಂದು ಹೇಳಿವೆ. ಇಷ್ಟು ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಪಾಪಗಳನ್ನೂ ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳುವುದಕ್ಕೆ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತ ಕ್ರಿಯೆಗಳನ್ನೂ ಹೇಳಿವೆ. ಅನೇಕ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ "ಹೀಗೆ ಮಾಡುವುದರಿಂದ ಮುಕ್ತಿ ಸಿಗುತ್ತದೆ" ಎಂದೂ ಹೇಳಿವೆ. ಮನುಷ್ಯನ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ತಪ್ಪುಗಳು ಆಗುತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ತಪ್ಪುಗಳು ನಮಗೆ ತಿಳಿಯದೆಯೇ ಆಗುತ್ತವೆ. ಮತ್ತೆ ಕೆಲವು ತಪ್ಪುಗಳನ್ನು ನಾವು ತಿಳಿದೂ ತಿಳಿದೂ ಮಾಡುತ್ತೇವೆ. "ಪ್ರಮಾದ" ಎನ್ನುವ ಒಂದು ಪದವಿದೆ. ತಪ್ಪುಗಳನ್ನು ಇದು ಸಣ್ಣ ತಪ್ಪು, ಇದು ದೊಡ್ಡ ತಪ್ಪು, ಎಂದು ವರ್ಗೀಕರಿಸಿ ಈ ಪ್ರಮಾದ ಎನ್ನುವ ಪದವನ್ನು "ದೊಡ್ಡ ತಪ್ಪು" ಎಂದು ಸೂಚಿಸಲು ಪ್ರಯೋಗಿಸುತ್ತಾರೆ. ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ಪ್ರಮಾದ ಎಂದರೆ ಒಮ್ಮೆ ತಪ್ಪು ಮಾಡಿ, ಅದು ತಪ್ಪು ಎಂದು ಗೊತ್ತಾದರೂ ತಿದ್ದಿ ಕೊಳ್ಳದೆ ಮತ್ತೆ ಅದೇ ತಪ್ಪು ಮಾಡುವುದು. ಪದಗಳ ತಪ್ಪು ಬಳಕೆ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ, ಎಲ್ಲರೂ ಅದನ್ನೇ ಬಳಸಿ, ಕಡೆಗೆ ಅದೇ ಸರಿಯಾದುದು ಎಂದು ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ನಿಲ್ಲುವುದಕ್ಕೆ ಇದು ಒಂದು ಒಳ್ಳೆಯ ಉದಾಹರಣೆ. 

ಅನೇಕ ವ್ರತ ಕಥೆಗಲ್ಲಿ ಕಡೆಗೆ ಈ "ವ್ರತ ಮಾಡುವುದರಿಂದ ಮುಕ್ತಿ ಸಿಗುತ್ತದೆ" ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತವೆ. ಮುಕ್ತಿ ಎಂದರೆ "ಬಿಡುಗಡೆ". ಯಾವುದರಿಂದ ಮುಕ್ತಿ? ಈಗ ಇರುವ ಕಷ್ಟದ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯಿಂದ ಬಿಡುಗಡೆ ಆದರೆ ಅದೂ ಒಂದು ಮುಕ್ತಿ. ಈ ಜನ್ಮದಿಂದ ಬಿಡುಗಡೆಯಾದರೆ ಅದೂ ಒಂದು ಮುಕ್ತಿಯೇ. ಕಟ್ಟಕಡೆಗೆ ಜೀವನ್ಮರಣ ಚಕ್ರದಿಂದ ಬಿಡುಗಡೆ ಆಗುವುದೂ ಒಂದು ಮುಕ್ತಿಯೇ! ಬಹಳ ಕಾಲ ಹಾಸಿಗೆ ಹಿಡಿದು, ನರಳಿ, ನರಳಿ ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿ ಸತ್ತರೆ "ಬಹಳ ಕಷ್ಟ ಪಟ್ಟ. ಸದ್ಯ, ಬದುಕಿದ" ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಎದುರುಗಡೆ ಸತ್ತು ಬಿದ್ದಿದ್ದಾನೆ. ಆದರೂ "ಬದುಕಿದ" ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. "ಅಂತೂ ಇಂದಿಗೆ ಅವನಿಗೆ ಬಿಡುಗಡೆ ಆಯಿತಪ್ಪ" ಅನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಅನೇಕ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಬದುಕಿ ನರಳುತ್ತಿರುವ ವ್ಯಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಅವನ ಜನ ಸಾವಿಗಾಗಿ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸುವುದೂ ಉಂಟು. ಅದು ಬಂದಾಗ "ಈ ಹಿಂಸೆಯಿಂದ ಮುಕ್ತಿಯಾಯಿತು" ಅನ್ನುವುದೂ ಉಂಟು. 

*****

ಅಮರ ಎನ್ನುತ್ತೇವೆ. ಸಾವಿಲ್ಲದವರು ಎನ್ನುತ್ತೇವೆ. ಸಮುದ್ರ ಮಥನ ಮಾಡಿ ಅಮೃತ ತರಲಾಯಿತು. ಅಮೃತ ಸೇವಿಸಿದವರು ಅಮರಾದರು. ಅವರಿಗೆ ಸಾವಿಲ್ಲ. ಎಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ? ಅಮೃತದ ಒಡೆಯ ಯಾರು? ದೇವತೆಗಳ ನಾಯಕನಾದ ದೇವೇಂದ್ರ. ಮಿಕ್ಕೆಲ್ಲ ದೇವತೆಗಳು ಅವನ ಆಳ್ವಿಕೆಗೆ ಒಳಪಟ್ಟವರು. ಅಮೃತ ಅವನಿಗೆ ಸಿಕ್ಕಷ್ಟು ಬೇರಾರಿಗೂ ಸಿಕ್ಕದು. ಅಂದರೆ ಅವನು ಎಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ಅಮರ? ಅಮೃತ ಕುಡಿದು ಅಮರಾದವರೂ ಒಂದು ಕಾಲದ ಮಿತಿವರೆಗೆ ಮಾತ್ರ ಅಮರರು. ಈಗ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವುದು ವೈವಸ್ವತ ಮನ್ವಂತರ. ಈ ಮನ್ವಂತರದ ಕಡೆಯವರೆಗೂ ಇತರ ದೇವತೆಗಳ ಜೊತೆ ಅವನೂ ಅಮರ. 

ದೇವೇಂದ್ರನ ಯೋಗ್ಯತೆ ಬಹಳ ದೊಡ್ಡದು. ಅನೇಕ ಸಾಧನೆಗಳನ್ನು ಮಾಡಿ ಸ್ವರ್ಗದ ಅಧಿಪತ್ಯ ಸಿಕ್ಕಿದೆ. ಬಲಿ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯ ಯೋಗ್ಯತೆ ಎಷ್ಟು ದೊಡ್ಡದು ಎಂದು ತಿಳಿದಾದರೂ ದೇವೇಂದ್ರನ ಬಗ್ಗೆ ನಮಗೆ ಇರುವ ದುರಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನು ಬಿಡಬೇಕು. ಸಿನಿಮಾಗಳಲ್ಲಿ ದೇವೇಂದ್ರನನ್ನು ಒಬ್ಬ ಖಳನಾಯಕನಂತೆ ತೋರಿಸಿ, ಆ ಚಲನಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಅನೇಕ ಬಾರಿ ನೋಡಿ, ನಮಗೆ ದೇವೇಂದ್ರನ ನಿಜವಾದ ಸ್ವರೂಪವೇ ತಿಳಿಯದಾಗಿದೆ! 

ಎಲ್ಲ ಜೀವಿಗಳನ್ನೂ ಅವರ ಪಾಪಗಳಿಗೆ ತಕ್ಕಂತೆ ನರಕಗಳಲ್ಲಿ ಹಾಕಿ ಶಿಕ್ಷಿಸುವವನು ಯಮಧರ್ಮ. ಅವನಿಗೆ ಎರಡು ರೂಪಗಳು. ಪುಣ್ಯಾತ್ಮರು ನೋಡುವ ಸೌಮ್ಯವಾದ ಧರ್ಮ ರೂಪ. ಆ ರೂಪಿನಲ್ಲಿ ಅವನನ್ನು ನೋಡುವುದೇ ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಪುಣ್ಯವಂತೆ. ಪಾಪಿಗಳು ನೋಡುವುದು ಅವನ ಭೀಕರವಾದ ಯಮ ರೂಪ. ಅಂತಹ ಯಮನೇ ಕಠೋಪನಿಷತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ: "ಮಹಾಪ್ರಳಯ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಆ ಪರಮ ಪುರುಷನು ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ನುಂಗುತ್ತಾನೆ. ಆ ಮಹಾ ಭೋಜನದಲ್ಲಿ ನಾನು ಕೇವಲ ಒಂದು ಉಪ್ಪಿನಕಾಯಿ!"

ಈ ಮನ್ವಂತರದ ಕಡೆಯಲ್ಲಿ ಬರುವ ಮಹಾಪ್ರಳಯದಲ್ಲಿ ಈ ಎಲ್ಲ ದೇವತೆಗಳೂ ತಮ್ಮ ಜೀವಿತ ಕಾಲಾವಧಿ ಮುಗಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅವರ ನಾಯಕನಾದ ದೇವೇಂದ್ರನೂ ಸಹ. ಮುಂದಿನ ದೇವೇಂದ್ರನು ಕಾಯುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ಅವನು ಯಾರೆಂದು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಗೊತ್ತು. ಬಲಿ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯನ್ನು ಪಾತಾಳಕ್ಕೆ ತುಳಿದ ವಾಮನನು ಅವನಿಗೆ ಮುಂದಿನ ಸಾವರ್ಣಿ ಮನ್ವಂತರದಲ್ಲಿ ದೇವೇಂದ್ರನ ಪಟ್ಟವನ್ನು ಕಾಯಿದಿರಿಸಿದ್ದಾನೆ! ಮತ್ತೊಂದು ಹೊಸ ದೇವತೆಗಳ ತಂಡ ಅಧಿಕಾರ ವಹಿಸಲು ತಯಾರಾಗಿದೆ. 

ಅಮೃತ ಮಥನದ ನಂತರ ಅಮೃತದ ಬಿಂದುಗಳು ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದವು. ಅವು ಬಿದ್ದ ನಾಲ್ಕು ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಅದರ ನೆನಪಾಗಿ ಕುಂಭ ಮೇಳ ನಡೆಯುತ್ತವೆ. ಪ್ರಯಾಗ, ಹರಿದ್ವಾರ, ಉಜ್ಜಯಿನಿ ಮತ್ತು ನಾಸಿಕಗಳಲ್ಲಿ. ಆ ಅಮೃತ ಕಲಶದ ಅಧಿಪತಿಯಾದ ದೇವೇಂದ್ರನೇ ಈ ವೈವಸ್ವತ ಮನ್ವಂತರದ ಕಡೆಯಲ್ಲಿ ಹೋಗುತ್ತಾನೆ. ಆ ಕಲಶದಿಂದ ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ಅಮೃತದ ತೊಟ್ಟುಗಳು ಬಿದ್ದ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವ ಕುಂಭ ಮೇಳಗಳಲ್ಲಿ ಪುಣ್ಯ ಸ್ನಾನ ಮಾಡುವ ಮಂದಿ ಹೇಗೆ ಅಮರರಾಗುತ್ತಾರೆ?

*****

ಎಂ. ವಿ ಕೃಷ್ಣ ಸ್ವಾಮಿ ಎಂಬ ಚಲನಚಿತ್ರ ನಿರ್ಮಾಪಕ-ನಿರ್ದೇಶಕರೊಬ್ಬರು ಇದ್ದರು. ಸಾಕ್ಷ್ಯಚಿತ್ರಗಳ ನಿರ್ಮಾಣದಲ್ಲಿ ಅವರು ಎತ್ತಿದ ಕೈ. ಸಾರ್ವಕಾಲಿಕ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಇಂಜಿನಿಯರ್ ಸರ್. ಎಂ. ವಿಶ್ವೇಶ್ವರಯ್ಯ, ವೀಣಾ ವಿದ್ವಾನ್ ದೊರೆಸ್ವಾಮಿ ಅಯ್ಯಂಗಾರ್ ಮುಂತಾದವರ ಬಗ್ಗೆ ಅವರು ತಯಾರಿಸಿದ ಸಾಕ್ಷ್ಯಚಿತ್ರಗಳು ಬಹಳ ಹೆಸರು ಮಾಡಿದವು. ದೊಡ್ಡ ಸೆಟ್ಟುಗಳ, ಕನಸಿನ ರಾಜ್ಯದ ಚಲನಚಿತ್ರಗಳ ನಿರ್ಮಾಪಕ, ನಿರ್ದೇಶಕರಾದ ಹೆಸರಾಂತ ವಿ. ಶಾಂತಾರಾಮ್ ಅವರ ಹೆಸರಿನ ಪ್ರಶಸ್ತಿ ತಮ್ಮ ಜೀವಿತಕಾಲದ ಸಾಧನೆಗಾಗಿ ಕೃಷ್ಣಸ್ವಾಮಿಯವರಿಗೆ ಲಭಿಸಿತ್ತು. ಹಿಂದಿನ ಶತಮಾನದ ನಲವತ್ತನೆಯ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಹೊರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರ ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದ ಸಾಧನೆ ಅವರದು. ಇಟಲಿಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ನಿರ್ಮಾಪಕ ರೊಬೆರ್ಟೋ ರೊಸ್ಸೆಲಿನಿ ಮತ್ತು ಇಂಗ್ರಿಡ್ ಬೆರ್ಗ್ಮನ್ ಮುಂತಾದವರ ಜೊತೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿ ಸೈ ಎನ್ನಿಸಿಕೊಂಡವರು ಅವರು. "ಓವರ್ಸಿಸ್ ಫಿಲಂ ಕ್ಲಬ್"ನ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿಗಳಾಗಿದ್ದರು. ಭಾರತೀಯ ಫಿಲ್ಮ್ಸ್ ಡಿವಿಷನ್. ಏನ್. ಎಫ್. ಡಿ. ಸಿ., ಸೆನ್ಸಾರ್ ಬೋರ್ಡ್ ಮತ್ತನೇಕ ಚಲನಚಿತ್ರ ಸಂಬಂಧಿತ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಅತ್ಯುನ್ನತ ಹುದ್ದೆ ಅಲಂಕರಿಸಿದವರು ಅವರು. ಹಿಂದಿನ ತಲೆಮಾರಿನ ಅನೇಕ ನಿಆರ್ದೇಶಕರು ಎಂ. ವಿ. ಕೃಷ್ಣಸ್ವಾಮಿಯವರನ್ನು ತಮ್ಮ ಗುರುಗಳು ಎಂದು ತಿಳಿದಿದ್ದರು. 

ಕೃಷ್ಣಸ್ವಾಮಿಯವರು ವಾಣಿಜ್ಯ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನೂ ನಿರ್ಮಿಸಿದವರು. ವೀಣಾ ದೊರೆಸ್ವಾಮಿ ಅಯ್ಯಂಗಾರ್ ಮತ್ತು ಎಸ. ಕೃಷ್ಣಮೂರ್ತಿ ಅವರ ಅಮೋಘ ಸಂಗೀತದ ಹೆಸರಾಂತ ಚಿತ್ರ "ಸುಬ್ಬಾಶಾಸ್ತ್ರಿ" ಅವರು ನಿರ್ಮಿಸಿ ನಿರ್ದೇಶಿಸಿದ ಚಿತ್ರವೆಂದು ಅನೇಕರಿಗೆ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲ. ಆ ಚಿತ್ರದ ಬಾಲ ಮುರಳಿ ಕೃಷ್ಣ ಅವರು ಹಾಡಿರುವ ಹಾಡುಗಳು ಈಗಲೂ ಜನಪ್ರಿಯ. ಅವರು ನಿರ್ದೇಶಿಸಿದ ಇನ್ನೊಂದು ಹೆಸರಾದ ಚಲನಚಿತ್ರ ಈ ಜೋಡಿ ಎರಡು ಜೊತೆ-ಜೊತೆ ಪದಗಳ ಹೆಸರು ಹೊಂದಿದೆ. ಅದೇ "ಪಾಪ ಪುಣ್ಯ" ಚಲನಚಿತ್ರ. 

ಪ್ರೊಫೆಸರ್ ಎಂ. ವಿ. ಸೀತಾರಾಮಯ್ಯ ಅವರ ಒಂದು ನಾಟಕ "ಶ್ರೀಶೈಲ ಶಿಖರ". ಅದೊಂದು ಜಾನಪದ ಕಥೆಗಳಿಂದ ಪ್ರೇರಿತವಾದದ್ದು. ಆ ನಾಟಕದ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಈ ಚಿತ್ರ ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದಾರೆ. "ನಾವು ಬಂದೆವ, ನಾವು ಬಂದೆವ, ನಾವು ಬಂದೆವ ಶ್ರೀಶೈಲ ನೋಡೋದಕ್ಕ, ಸ್ವಾಮಿ ಸೇವಾ ಮಾಡಿ ಮುಂದೆ ಹೋಗೋದಕ್ಕ..." ಎನ್ನುವ ಗೀಗೀ ಪದ ಈ ಚೈತ್ರದ್ದೇ. ಅಂದಿನ ಹೆಸರಾಂತ ಕಲಾವಿದರಾದ ಕಲ್ಯಾಣ್ ಕುಮಾರ್, ಬಿ. ಸರೋಜಾ ದೇವಿ, ಕೆ. ಎಸ. ಅಶ್ವಥ್ ಮುಂತಾದವರು ಅಭಿನಯಿಸಿದ ಚಿತ್ರ ಅದು. ಯೂಟ್ಯೂಬಿನಲ್ಲಿ ಲಭ್ಯ. ಬೇಕಾದವರು ನೋಡಬಹುದು. 

"ಶ್ರೀಶೈಲ ಶಿಖರಂ ದೃಷ್ಟವಾ ಪುನರ್ಜನ್ಮ ನ ವಿದ್ಯತೇ" ಎಂದೊಂದು ನಂಬಿಕೆ. ಶ್ರೀಶೈಲ ದೇವಾಲಯದ ಶಿಖರವನ್ನು ನೋಡಿದವರಿಗೆ ಮತ್ತೊಂದು ಜನ್ಮ ಇಲ್ಲ ಎಂದು ಅದರ ಅರ್ಥ.  ಶ್ರೀಶೈಲಕ್ಕೆ ಹೋದವರೆಲ್ಲ ಆ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಶಿಖರವನ್ನು ನೋಡಬಹುದು. ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ರಥೋತ್ಸವಕ್ಕೆ ಲಕ್ಷ ಲಕ್ಷ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಜನ ಸೇರುತ್ತಾರೆ. ಎಲ್ಲರೂ ಆ ಶಿಖರ ನೋಡುತ್ತಾರೆ. ಅವರಿಗೆಲ್ಲರಿಗೂ ಮತ್ತೆ ಜನ್ಮ ಇಲ್ಲವೇ? ಇದೇ ಈ ಚಿತ್ರದಲ್ಲಿ ಚರ್ಚಿತವಾಗಿರುವ ಅಂಶ. ಶ್ರೀಶೈಲ ಶಿಖರ ಅಂದರೆ ಕಲ್ಲು, ಮಣ್ಣು, ಗಾರೆಗಳಿಂದ ಮಾಡಿ ನಿಲ್ಲಿಸಿರುವ ಆ ದೇವಾಲಯದ ಶಿಖರ ಅಲ್ಲ. ಶ್ರೀಶೈಲ ಶಿಖರ ಅಂದರೆ ಶ್ರೀ ಮಲ್ಲಿಕಾರ್ಜುನನ ಹೃದಯ. ತನ್ನ ಸಾಧನೆಯಿಂದ, ಅಂದರೆ ಸರಿಯಾದ ಜೀವನ ನಡೆಸಿದ ಕೆಲವರು ಮಾತ್ರ ಆ ಶಿಖರದಲ್ಲಿ ಅವನ ಹೃದಯವನ್ನು ನೋಡುತ್ತಾರೆ. ಅವರು ಮಾತ್ರ ಪರಮಪದ ಹೊಂದುತ್ತಾರೆ ಎಂದು ಅದರ ಭಾವಾರ್ಥ

***** 

ಯಾವುದೇ ಜೀವಿ ಮುಕ್ತಿ ಪಡೆಯಬೇಕಾದರೆ ತನ್ನ ಸಂಚಿತ ಸಾಧನೆಯಿಂದ ಮಾತ್ರ ಸಾಧ್ಯ. ಜೀವನ ಪೂರ್ತಿ ಅನೇಕ ಪಾಪಕರ್ಮಗಳನ್ನು ಮಾಡಿ, ಎಲ್ಲರನ್ನೂ ಗೋಳು ಹೊಯ್ದುಕೊಂಡು ಬದುಕಿ ಶ್ರೀಶೈಲ ಶಿಖರ ನೋಡಿ ಅಥವಾ ಕುಂಭದಲ್ಲಿ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿ ಮುಕ್ತಿ ಸಿಗುವುದಿಲ್ಲ. ಎಲ್ಲದಕ್ಕಿಂತ ಮುಖ್ಯ ಪರೋಪಕಾರಿಯಾಗಿ, ತನಗೆ ಸಾಧ್ಯವಿದ್ದಷ್ಟು ಸಮಾಜಕ್ಕೆ ಉಪಕಾರಿಯಾಗಿ ಬದುಕುವುದು. ಈ ರೀತಿ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾಗ ಒಮ್ಮೆ ಎಂದೋ ಮುಕ್ತಿ ಸಿಗುತ್ತದೆ. 

ಅಂದರೆ ಕುಂಭ ಸ್ನಾನಕ್ಕೆ ಹೋಗಬಾರದೇ? ಶ್ರೀಶೈಲಕ್ಕೆ ಹೋಗಬಾರದೇ? ಹೋಗಿ ಪ್ರಯೋಜನವಿಲ್ಲವೇ? ಇದು ಸೊಗಸಾದ ಪ್ರಶ್ನೆ. ಹೋಗುವವರಿಗೆ ಬುದ್ಧಿ ಇಲ್ಲವೇ, ಎಂದೂ ಕೇಳಬಹುದು. ಅವಶ್ಯ ಹೋಗಬೇಕು. ನಮಗೆ ಮಾಮೂಲಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರು ಒಂದು ಲಕ್ಷ ರೂಪಾಯಿ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ಅವರಿಗೆ ನಾವು ಕೃತಜ್ಞರಾಗುತ್ತೇವೆ. ಇನ್ನೊಬ್ಬರು ಅದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷ ರೂಪಾಯಿಗಳನ್ನು ನಮಗೆ ಅತ್ಯಂತ ಅಗತ್ಯವಾದ ಆಪತ್ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. "ನೀವು ಈಗ ಕೊಟ್ಟ ಈ ಲಕ್ಷ ರೂಪಾಯಿ ಕೋಟಿ ರೂಪಾಯಿ ಸಮ" ಎನ್ನುತ್ತೇವೆ. ಇಬ್ಬರು ಕೊಟ್ಟಿದ್ದೂ ಒಂದೇ ಮೊತ್ತದ ಹಣ. ಹೇಳುವುದರಲ್ಲಿ ಏಕೆ ಈ ವ್ಯತ್ಯಾಸ? 

ಒಬ್ಬ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿ ಪರೀಕ್ಷೆ ಬರೆಯುತ್ತಾನೆ. ವರ್ಷದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಮಧ್ಯಮ ವಾರ್ಷಿಕ ಪರೀಕ್ಷೆ. ಮತ್ತೊಂದು ದೊಡ್ಡ ಪರೀಕ್ಷೆಗೆ ಮುನ್ನ ತಯಾರಿ ಪರೀಕ್ಷೆ. ಅಚ್ಚ ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ "ಪ್ರಿಪರೇಟರಿ ಎಕ್ಸಾಮಿನೇಷನ್" ಎನ್ನಬಹುದು. ಮತ್ತೆ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಪಬ್ಲಿಕ್ ಪರೀಕ್ಷೆ. ಎಲ್ಲ ಪರೀಕ್ಷೆಗಳಲ್ಲೂ ಅದೇ ಪ್ರಶ್ನ ಪತ್ರಿಕೆ. ಅವೇ ಉತ್ತರಗಳು. ಅದೇ ಅಂಕಗಳ ಸಂಪಾದನೆ. ಆದರೆ ಅವುಗಳ ಮೌಲ್ಯ ಬೇರೆ. ಪರ್ವ ಕಾಲಗಳ ಸಾಧನೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮೌಲ್ಯ. 

ಮನುಷ್ಯನ ಸಾಧನೆಗೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಫಲ. ಅಮಾವಾಸ್ಯೆ-ಹುಣ್ಣಿಮೆಗಳು, ಸಂಕ್ರಮಣಗಳು, ಗ್ರಹಣ ಕಾಲಗಳು, ಕುಂಭ ಮೇಳ ಕಾಲ, ಮುಂತಾದುವುಗಳು ಪರ್ವಕಾಲಗಳು ಎಂದು ಎಣಿಕೆ. ಅದರಲ್ಲಿಯೂ ಮಹಾ ಕುಂಭ ಮೇಳ ಪರ್ವಕಾಲಗಲ್ಲಿಯೂ ಪರ್ವಕಾಲ. "ತೀರ್ಥಿಕುರ್ವಂತಿ ತೀರ್ಥಾಣಿ" ಎನ್ನುವಂತೆ. ಶುದ್ಧಿ ಮಾಡುವವರನ್ನೂ ಶುದ್ಧಿ ಮಾಡುವುದು. ವೈದ್ಯರನ್ನೂ ಉಪಚರಿಸುವ, ಅವರಿಗೂ ಪಾಠ ಹೇಳುವ ದೊಡ್ಡ ವೈದ್ಯರಿದ್ದಂತೆ! ಅದರಿಂದಲೇ ಈ ಮೇಳಕ್ಕೆ ಅಷ್ಟು ವಿಶೇಷತೆ. 

ಬಲಿ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯು ವಾಮನ ಮೂರ್ತಿಗೆ ಮೂರು ಹೆಜ್ಜೆ ಭೂಮಿ ಕೊಟ್ಟನು. ಇಡೀ ಕೆಳಗಿನ ಲೋಕಗಳನ್ನು ವಾಮನನು ಮೊದಲನೇ ಹೆಜ್ಜೆಯಿಂದ ಅಳೆದನು. ಎರಡನೇ ಹೆಜ್ಜೆಗೆ ಮೇಲಿನ ಲೋಕಗಳನ್ನು ಅಳೆಯಲು ಒಂದು ಕಾಲನ್ನು ಮೇಲಕ್ಕೆ ಎತ್ತಿದನು. ಆ ಪಾದ ಬೆಳೆದೂ ಬೆಳೆದೂ  ಅವನ ಬೆರಳಿನ ಉಗುರಿನ ಒಂದು ಕೊನೆಯ ಭಾಗ ಇಡೀ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ ಕಟಾಹ (ಔಟರ್ ಶೆಲ್ ಅಥವಾ ತೆಂಗಿನಕಾಯಿಯ ಕರಟದಂತೆ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡವನ್ನು ಆವರಿಸಿದ್ದ ಕವಚ) ಭೇದಿಸಿತು. ಆಗ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ ಕವಚದ ಹೊರಗಿದ್ದ ನೀರು ನುಗ್ಗಿ ಬಂದು ಹರಿಯಿತು. ಚತುರ್ಮುಖ ಬ್ರಹ್ಮ ದೇವರು ಓಡಿಬಂದು ಆ ನೀರನ್ನು ತಮ್ಮ ಕಮಂಡಲದಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದರು. ಅದೇ ನೀರಿನಿಂದ ಆ ವಾಮನರೂಪಿ ಮಹಾವಿಷ್ಣುವಿನ ಪಾದ ತೊಳೆದು ಪೂಜಿಸಿದರು. (ಪಾದಪೂಜೆ ಪದ್ಧತಿ ಅಲ್ಲಿಂದ ಪ್ರಾಂಭವಾಯಿತು ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ). ಈ ಪಾದಗಳಿಂದ ದೇವಗಂಗೆ ಉದ್ಭವಿಸಿದಳು. ದೇವಲೋಕದಲ್ಲಿದ್ದ ಅವಳನ್ನು ಭಗೀರಥನು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿ ಭೂಮಿಗೆ ತಂದನು. ಅವಳು ಬರುವ ರಭಸ ತಡೆಯಲು ಮಹೇಶ್ವರನು ತನ್ನ ಜಟೆಯಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟಿ ತಲೆಯಲ್ಲಿ ಧರಿಸಿದನು. ಮುಂದೆ ಕಡೆಗೆ ಅವಳು ಗಂಗಾ ನದಿಯಾಗಿ ಹರಿದಳು. ಹಾಗೆ ಧುಮ್ಮಿಕ್ಕಿದಾಗ ಅಲ್ಲಿ-ಇಲ್ಲಿ ಹರಿದ ನೀರು ಬೇರೆ ನದಿಗಳಾದವು. 

ಈ ಪ್ರಸಂಗವನ್ನು ಗ್ರಂಥಗಲ್ಲಿ ವಿಶದವಾಗಿ ಹೇಳಿದೆ. ವರಕವಿ ದತ್ತಾತ್ರೇಯ ರಾಮಚಂದ್ರ ಬೇಂದ್ರೆ ಇದನ್ನೇ "ಹರಿಯ ಅಡಿಯಿಂದ, ಹರನ ಮುಡಿಯಿಂದ, ಋಷಿಯ ತೊಡೆಯಿಂದ ......" ಮುಂತಾಗಿ ತಮ್ಮ ಗಂಗಾವತರಣ ಕವನದಲ್ಲಿ ವರ್ಣಿಸಿದ್ದಾರೆ. 

ಕುಂಭಮೇಳ ಸ್ನಾನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ "ಇಂತಹ ಗಂಗೆಯಲ್ಲಿ, ತ್ರಿವೇಣಿ ಸಂಗಮದಲ್ಲಿ, ಈ ಮಹಾಪರ್ವ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ನಾನ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದೇನೆ, ಇದರಿಂದ ನನ್ನ ಪಾಪಗಳು ಹೋಗುತ್ತವೆ" ಎಂಬ  ಧೃಡ ನಂಬಿಕೆಯಿಂದ, ಭಯ-ಭಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿದರೆ ಪಾಪಗಳು ಹೋಗಬಹುದು. ಕ್ಯಾಮರಾ ನೋಡಿಕೊಂಡು ಬರೀ ಮುಳುಗು ಹಾಕಿದರೆ ಮೈನಲ್ಲಿ ಇರುವ ಕೊಳೆಯೂ ಹೋಗಲಾರದು!

The Final Thoughts

Many classic literature works have made several things clear about life. But the most important among them is that "The only certainty in life is Death". Every living thing, and most certainly human beings, have a definite death that comes as their possession and baggage with the birth itself. Sri Krishna has given the essence of this in this Shloka of Srimad Bhagavadgita (Chapter 2.27):

जातस्यहि ध्रुवो मृत्युः ध्रुवं जन्म मृतस्य च |

तस्मादपरिहार्येSर्थे न त्वं शोचितुमर्हसि ||

Death is certain for one who is born, and rebirth is inevitable for one who has died. Therefore, you should not lament about the inevitable. 

Some people are ready to discuss the issue of death at any time, though it comes only when it wants. Many people are not willing to discuss about it either for fear of death or a feeling that why should it be discussed when we do not know when it will come. But the issue often haunts some individuals or their families and friends every day. We keep reading about either patients or their family members requesting for "Merciful Death". Whether such a thing should be legally allowed has been discussed since a long time and there are instances when judicial intervention have been sought in cases where no useful purpose is served in keeping the person alive as there are absolutely no hopes of nursing back to good health. There is also the issue of donating organs of the body for use of someone elsi who is waiting for a donor. 

There are issues about decisions to be taken about treatment to a patient when the patient himself or herself is unable to take decisions about hospitalisation and continuation of treatment. There are also concerns about the real wishes of the particular person as to how treatment should be given, end should come and later dispose off the mortal remains. 

In the blog post titled "To Be Or Not To Be (in ICU)" of January last year (Please click here to read it), there was a discussion on this issue. In the background of directives by the Supreme court of India, Ministry of Health and Family Welfare, Government of India had come out with "Guidelines for Intensive Care Unit Admission and Discharge Criteria" in January last year. Details are available in the above blog post. 

Yesterday (31st January 2025) Karnataka State Government has become the first state that issued a formal order defining the appropriate authority under the Transplantation of Human Organs and Tissues Act, 1994 to give effect to the supreme court directives. 

*****

That was about taking decisions regarding treatment in hospitals, continuation or termination of life support systems and dignified end to a human being. Then there is also an issue about what were the desires of the person in respect of non-medical issues at the end of the life. Whether he or she would like to receive visitors or not, whether some post-death ceremonies or service should be done and finally how the mortal remains are to be disposed. 

In the year 2016, an interesting case "Anstey V Mundle & Anor" came up before the England and Wales High Court. A person born in Jamaica in 1935 came to England in 1960 to work as a transport engineer and died there in the year 2016. Two daughters wanted him to be buried in England whereas another daughter and niece wanted to take the body to Jamaica for burying it by the side of his mothers grave there. 

The details of the case and connected issues are discussed in the blog post titled "Who Owns Your Body" of January 2019. Please click here to read it. Should not those left behind value the wishes of th deceased? If so, how to know what were they and having methods of making them formal and clear to all concerned? This is indeed important especially in the context of present day civilised society. 

*****

Even if someone desires to record his thoughts and plans for covering such an eventuality, given that this day will certainly come in everyone's lives one day, how to go about it? Is there some method where such wishes can be recorded, trusted by others, and could be legally acceptable? If so, what are the areas covered by such a recording of the wishes? When should such a recording be done? Is it necessary that when such recording be done all the concerned persons and witnesses should be present in one place? Do hospitals or care giving organisations trust and accept them? These are indeed valid and important questions.

There are many websites that provide answers to these questions. One can open an account by paying a small fee, record their wishes, designate persons who can take decisions on their behalf, and get it attested by witnesses. One can check before recording their wishes as to whether your hospital or care provider accepts them. The designated persons and witnesses need not be physically present in the same place at the time of recordings. They can confirm their assent by electronic means wherever they are on earth. (Persons living in Moon and Mars are not covered for the time being!).

The recordings can be made by any adult irrespective of age. This is so because when the requirement for its use will come, no one knows. Elderly people should naturally do so immediately. 

What are the broad areas covered by these wishes of the declaring person?

They include:

• Persons who can make health care decisions when the declaring individual is unable to decide for self.

• Persons can be designated in the order of preference. Usually three persons can be identified.
• The preference may be decided by considering personal choice, most likely availability for taking decisions, etc. 

• Type of Medical Treatment desired or not desired.
• Making medical tests, scans, etc.
• Admission to hospitals, nursing homes, rehabilitation centres etc.
• Handling and releasing medical records for research etc.
• Moving to a different place or location.
• Donate organs or not.
• Apply for medical insurance, care and other similar programs.
• The extent to which the designated person can act.
• Starting, keeping on or discontinuing life support systems.
• Giving consent for surgical operations etc.
• Comfort level one wants when the end is nearing.
• Administering pain killers etc. 
• Help by way of placing moist cloth, giving warm baths, etc.
• Other care like giving shaves, massaging etc.
• Reading of spiritual texts, poems, prayers etc.
• Having near ones chant a particular song, stotra  or prayer as desired.
• Treatment expected by other people in those final moments.
• Having people around or being left alone etc.
• Holding hand or being talked to etc.
• Having pictures of loved ones or objects around.
• Playing of favourite music.
• Whether end should come at home or hospital etc.
• How one would like to be addressed at that time.
• How one would like to be remembered by the loved ones.
• Seeking forgiveness for past actions.
• Communicating thoughts about relatives and friends.
• Message to family members who may not be in good terms.
• To be buried or cremated.
• How ashes should be disposed, if cremated.

These are some of the areas that one may give wishes. These are only indicative and scope is available for adding others, subject to provisions. 

Just as Wills for disposal of a person's financial and physical assets, these Wishes documents can also be changed from time to time as needed and decided by the person making the "Wishes Document".

*****

The days of carrying bulky files, prescriptions and test reports while visiting a specialist or hospital are long gone. Most of the hospitals use modren technology for patient record maintenance. Labs upload test reports as and when they are ready. The patients have the respective App (say, like MyChart) on their smartphones. The reports are accessible to patients as well as doctors and other professionals on line round the clock. They get updated in real time. Fixing of appointments, rescheduling or cancellations are done through the App. Messages can be sent to the doctor's office and reply comes in hours. For many issues not requiring physical presence of patients, video conference consultations are available. Discussions summary during visits and specialist's observations made on medical test reports can be viewed by patients as soon as they are ready.

In respect of certain reports (for example, Echo test reports) that require scrutiny, discussion and decision on further course of actions, appointments for tests and consultations are scheduled together so that repeat visits to the facility is avoided. Payments for services are possible on the App at convenience so that there is no need to wait at payment counters. Entire history of patients is available to service providers and patients. It is also available to other trusted family members and friends at all times if the patient is willing to share. The "Wishes Document" created as described above can be uploaded on these Apps so that the service providers and medical professionals have the authentic patient's feelings and wishes on hand readily.. 

Interested persons may scan through the websites available for this purpose, check suitability in their respective country and areas of living, and decide. fivewishes.org is one such website that can be seen for having a detailed picture of the whole exercise.