In Search Of A Better Life

The magical number "Eighteen" is said to be very important in the scheme of "Mahabharata". The epic is composed in 18 Parvas. The Kurukshetra war was fought between 18 Akshohini armies. War went on for 18 days. "Bhagavad-Gita" is an 18 chapters discourse. There are many other aspects that show importance of the number 18. Like our Cricket statisticians who can find a record on every ball bowled on a cricket field, for example the bowler who bowled the one millionth dot ball in ODI Cricket or the batsman who scored the 100th duck, present statisticians are still finding some important 18 number development in the epic. 

The seventeenth parva in Mahabharata is named as "Mahaprasthanika Parva". Eighteenth one is named as "Swargarohana Parva". These two describe the final days of the Pandavas on the earth and their journey to 'Swarga" or heaven. It explains how the five brothers and their wife Draupadi traveled in the upper Himalayas to reach heaven. They also describe how each of them fell to their end one by one, leaving only the eldest brother Yudhishtira surviving the journey and reached heaven alone. There is also a mention of a dog following him, how and why he had to pass through hell on the way, and forced to see the sufferings of those in hell.  

Why did the others fall and fail in reaching the heaven? Justifications are given therein for the fall of each one of them. The journey was not at all easy and indeed very difficult. Only one reached heaven and was admitted there. The rest fell on the way. Of course, none of them were sent back to the same place from which they started. They started towards heaven at the end of their life period. But the joruney was nevertheless towards heaven.

*****

The events playing out in the city of Amritsar in India in the last few days are similar to the above in many ways. Of course, there are some differences as well. But the biggest difference is that many of those who undertook a journey to cross the borders and reach the heaven they thought was reachable by crossing the borders, were sent back to the places from where they started several months or even years ago. They had a difficult and often treacherous onward journey. They saw their fellow travellers fall by the way to their death. There were many who were seriously injured. Many had sleepless nights. Missing food and water was the least of the punishments. Death chose some, but fear of death haunted all. The return journey was difficult as well. 

The lure of a better life elsewhere was the bait. Once we reach there somehow, we will be assured of a better life, they believed. They made eloberate plans to achieve this one coveted goal. Knowing well that the normal routes were difficult to traverse, they sought comfort in the assurance of agents and middlemen who promised alternate routes. They pooled all their savings, savings of close family members and friends. Many borrowed heavy amounts at very high interest rates. They are all well educated and it is difficult to accept that they were cheated on the way. Even if some of them did not not know at the start of the journey, they would have come to know once they were taken to the "Donkey Route". It is said that this term has its origin in the word "Dunki", which means hopping from place to place. 

There was an English movie of 1965 by name "Conquerers of the Golden City", narrating the story of a poor village family migrating to the Golden City of Istanbul, formerly known as Constantinople. There were similar films made in Indian languages subsequently. "Nagarame Nandi" in Tamil and "Mayor Muttanna" in Kannada were among those. They all dealt with lives of people moving out to an unknown place for a better future. Please click here to read about them.  

*****

Why this great urge to somehow reach the USA? Some five or six decades ago, there were many who migrated to the USA from India, for education first and working and earning there later on. There are many success stories that made more and more persons to think of migrating due to better opportunities. Things have changed a lot at home as well now. There are an equal number or even more success stories of people making great future by staying there and working hard. Indian Universities are attracting many students from other countries. Even with all that, the dreams of making a great future and fortune in USA still beckons people to somehow reach there. 

Why take the donkey route? The difficulty in getting Visas for education and work drives many over ambitious candidates to somehow cross the border and reach there. There are many agents and middlemen who promise all support against payment of hefty amounts. Gullible ones or greedy ones are pushed across the porous borders from the south. There is no guarantee of reaching there till the journey ends. Even after reaching there, there is threat of action against illegal immigration. 

*****

This type of purging of illegal immigrants has been happening from time to time. It is making big headlines in the light of change of administration after the recent elections in the USA. The population of USA is about 347 million people. About 245 million people were eligible to vote in the last election and some 156 million actually voted. Estimates say that there are another 13 million Permanent Residents (PR) there. A few million comprising tourists, business travellers etc. are also in the country at any given time. The estimates also show that there are actually another 12 million illegal immigrants ("undocumented persons" is the term used). Another estimate says that the number went up by about 2 million in the last two years.

Many countries in the world, including Europe and India as well, are facing the problem of influx of illegal entrants from neighbouring countries. Some enter the countries with valid documents, but stay beyond the permitted periods in anticipation of renewal of expired visas. Then there are also several others who enter through unauthorised means taking advantage of porus borders on the land side or long coastal lines. The natural citizen find that these illegal entrants are occupying the available jobs as well as creating stress on available resources. Last two decades have also brought in the problem of security and safety of citizen to sharp focus. 

Serious concerns have naturally been raised on this front in the various countries. India is one country which is caught on both sides of this problem. There are millions of illegal immigrants living in India, having moved in from neighbouring countries, especially on the eastern side. Many of them have been able to get Aadhar cards due to collusion by some domestic elements. There are also an estimated 2.8 million Indians in USA living as "Undocumented Immigrants". This type of illegal immigration is a major concern for many countries on security front as well as erosion of available resources.

*****

Though undocumented immigrants have been sent out from USA periodically, the present situation has made lot of headlines. Three military aircrafts loads of them have been sent out to India and the aircrafts have arrived in Amritsar already, bringing in 332 persons. Many more are on the way. Most of the persons so brought in come from four or five states of the country. The manner in which they have been sent is being seriously questioned. Men have been handcuffed and feet shackled, though women and children have been spared. Questions are asked as to why Indian government has not been able to get them out using civilian aircrafts like it did in Ukraine and middle east countries torn by wars. 

The right of immigration authorities in dealing with such people as per established protocols and accepted international norms is already there. The US authorities have explained that the handcuffs and restraints are done in the interest of the concerned persons, which is of little consolation. There is some merit in this statement since all of them are in depression and serious mentally disturbed state and may create difficulty for themselves and other passengers by erratic behaviour while on the aircraft. Long trans-Atlantic flights are a difficult journey even for normal passengers on a civilian aircraft. Imagining their plight with handcuffs and shackles is indeed disturbing. 

Some political leaders in India have gone even further in questioning the government's failures in dealing with the situation. Starting from not providing civilian aircrafts to landing all flights in Amritsar, some have even demanded compensation for these landing illegal immigrants. One leader suggested that the Prime Minister should present a golden handchffs to the President of USA. A 100 year old respected Tamil magazine "Ananda Vikatan" has come out with a cartoon showing Prime Minister Narendra Modi in chains sitting alongside a triumphant President Donald Trump. Those who violated international law and ended up as felons are projected as victims of some scheming agents.

Imagine this situation. You are living in your house with your family. Outsiders want to come and live with you because they feel it is more comfortable for them to live there. you are screening them and allowing some of them. Someone from among those who could not get entry breaks your window and enters the house. He is injured in the process. Some of your family members want him to be accommodated. A few of them even want to reward him by giving compensation. Then there are others who argue about their human rights, though the principles of equity state that "He who seeks equity should come with clean hands" (Please click here to read more about this).

*****

The present situation presents a complex legal, diplomatic and human problem. Viewing it from only one angle would be inappropriate. A united effort for resolving the involved issues without taking sides is required. Handling of the persons is certainly to be with a human approach, but without compromising on the rights of all others involved in the mess. The existing protocols may even be modified so that there is no feeling of victimisation or humiliation in any quarters. Transferring illegal immigrants to the embassies of the country of citizenship of the concerned persons with responsibility for their evacuation given to them may also be considered. Handcuffing and restraining can be avoided using this approach. 

A firm approach to prevent such situations arising in future is also need of the day. Overall goal should be one to prevent illegal outward immigration as well as inward influx of such elements.

ಪ್ರತಿದಿನ ಗಂಗಾ ಸ್ನಾನ?

ಇದೀಗ ಎಲ್ಲೆಲ್ಲೂ "ಅಪರೂಪದ ಕುಂಭಮೇಳ" ಎನ್ನುವ ಸುದ್ದಿಯೇ ಸುದ್ದಿ. ಕೇವಲ ಹನ್ನೆರಡು ವರುಷದ್ದಲ್ಲ. ಹನ್ನೆರಡು ಹನ್ನೆರಡಲ ನೂರಾ ನಲವತ್ತನಾಲ್ಕು ವರುಷಗಳ ವಿಶೇಷ ಬೇರೆ. ಈಗಾಗಲೇ ಮೂವತ್ತು-ನಲವತ್ತು  ಕೋಟಿ ಮಂದಿ ಕುಂಭಸ್ನಾನ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಒಂದು ಅಂದಾಜು. ಅಥವಾ, ಮೇಳ ಮುಗಿಯುವುದರ ಒಳಗೆ  ಮುಳುಗು ಹಾಕಿದವರ ಸಂಖ್ಯೆ ನಲವತ್ತು ಕೋಟಿ ದಾಟುತ್ತದೆ ಎಂದು ಇನ್ನೊಂದು ಅಂದಾಜು. (ಈಗಾಗಲೇ ಐವತ್ತು ಕೋಟಿ ಸಂಖ್ಯೆ ದಾಟಿದೆ, ಮೂರು ಲಕ್ಷ ಕೋಟಿ ರೂಪಾಯಿಗೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ಆದಾಯ ಬಂದಿದೆ, ಎಂದು ಇಂದಿನ ಸುದ್ದಿ).  ನಲವತ್ತು ಕೋಟಿ ಅಂದರೆ ಅದೇನೂ ಒಂದು ಸಾಮಾನ್ಯ ಜನಗಳ ಕೂಟವಲ್ಲ. ಇಡೀ ಅಮೇರಿಕ ಸಂಯುಕ್ತ ಸಂಸ್ಥಾನಗಳ ಒಟ್ಟು ಜನಸಂಖ್ಯೆಗಿಂತ ಐದು ಕೋಟಿ ಹೆಚ್ಚು. ಮೂರು ನೂರು ಕಿಲೋಮೀಟರು ದೂರ ಟ್ರಾಫಿಕ್ ಜಾಮ್ ಆಗಿದೆ ಎಂದು ಪತ್ರಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ, ಮಾಧ್ಯಮಗಳಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರಗಳು ಹರಿದಾಡುತ್ತಿವೆ. ವಾರಗಟ್ಟಲೆ ಸ್ನಾನ ಮಾಡದವರೂ ಕುಂಭ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ! (ಕೆಲವು ಸಾಧುಗಳು ಹೀಗೆ ಅನೇಕ ದಿನ ಸ್ನಾನ ಮಾಡುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ವರದಿಗಳಿವೆ). ಪ್ರತಿದಿನ ಸ್ನಾನ ಮಾಡುವ ದುರಭ್ಯಾಸ ಇರುವವರ ವಿಷಯ ಹೇಳಲೇಬೇಕಾಗಿಲ್ಲ. 

"ಕುಂಭಮೇಳ ಪ್ರವಾಸ" ಏರ್ಪಡಿಸುವ ಯಾವ ಪ್ರವಾಸಿ ಸಂಸ್ಥೆಯೂ ಈ ವರ್ಷ ನಷ್ಟ ಅನುಭವಿಸುವ ಸಾಧ್ಯತೆಯೇ ಇಲ್ಲ. ಕುಂಭ ಮೇಳ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಪ್ರಯಾಗ್ ರಾಜ್ ವಿಮಾನದ ಟಿಕೆಟ್ ಬೆಲೆ  ದೆಹಲಿ-ಲಂಡನ್ ಮಾರ್ಗದ ಟಿಕೆಟ್ ಬೆಲೆಗಿಂತ ಜಾಸ್ತಿಯಂತೆ. ಇದರ ಬಗ್ಗೆ ಸಂಸತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಬಿಸಿ ಬಿಸಿ ಚರ್ಚೆಯೂ ಆಯಿತು. ಮೊದಲ ಪಂಕ್ತಿಗಳಲ್ಲಿ ಊಟ ಮಾಡಲಾಗದೆ ಇದ್ದರೂ ಪರವಾಗಿಲ್ಲ. ಕೊನೆಯ ಪಂಕ್ತಿ ಸಿಕ್ಕಿದರೂ ಸರಿಯೇ ಎಂದು ಕಾಯುವವರಂತೆ ಮೇಳ ಮುಗಿದ ನಂತರವಾದರೂ ಹೋಗೋಣ ಎಂದು ಕಾಯುತ್ತಿರುವವರೂ ಉಂಟು. "ಅಯ್ಯೋ, ಒಂದು ನೂರಾ ನಲವತ್ತನಾಲ್ಕು ವರುಷಗಳ ಕುಂಭ ಸ್ನಾನ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಂಡಿರಲ್ಲ!" ಎಂದು ಬೇರೆಯವರು ಹೇಳಬಾರದು ಎಂದು ಪರಿತಪಿಸುತ್ತಾ ಕಾಯುತ್ತಿರುವವರೂ ಉಂಟು. ಜನಜಂಗುಳಿ, ಹಣ-ಕಾಸಿನ ಮುಗ್ಗಟ್ಟು, ಆರೋಗ್ಯದ ಸಮಸ್ಯೆಗಳು, ಚಳಿ ತಡೆಯಲಾಗದ ಸ್ಥಿತಿ, ಜೊತೆಯಿಲ್ಲದೆ ಹೋಗಲಾಗದ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟು, ಇವೆಲ್ಲಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾದ ಸೋಮಾರಿತನ, ಮುಂತಾದ ಅನೇಕ ಕಾರಣಗಳಿಂದ "ಈಗ ಬೇಡ. ಬೇಸಗೆ ಬರಲಿ. ಆಗ ಹೋಗೋಣ. ಸ್ವಲ್ಪ ಪುಣ್ಯ ಕಡಿಮೆ ಬಂದರೂ ಪರವಾಗಿಲ್ಲ" ಎಂದು ಅಂದುಕೊಂಡವರೂ ಉಂಟು.  

ಗಂಗಾನದಿಯ ತಟದಲ್ಲಿರುವವರು ಪುಣ್ಯಾತ್ಮರು. ಪ್ರತಿದಿನ ಗಂಗಾಸ್ನಾನ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ ಎನ್ನಬಹುದೇ? ಬೆಂಗಳೂರಿನಲ್ಲಿರುವವರು ಪ್ರತಿದಿನ ಲಾಲ್ ಬಾಗಿಗೆ ಹೋಗುತ್ತಾರೆ ಎನ್ನುವಂತೆ! ಬೇರೆಲ್ಲಿಯೋ ಇರುವವರು ಏನು ಮಾಡಬೇಕು? ಕುಮಾರವ್ಯಾಸನು ಹೇಳುವಂತೆ "ಚೋರ ನಿಂದಿಸಿ ಶಶಿಯ ಬೈದೊಡೆ, ಕ್ಷೀರವನು ಕ್ಷಯ ರೋಗಿ ಹಳಿದಡೆ, ವಾರಣಾಸಿಯ ಹೆಳವ ನಿಂದಿಸಿ ನಕ್ಕರೇನಹುದು?" ಎನ್ನುವುದನ್ನು ನೆನೆಸಿಕೊಂಡು ಸುಮ್ಮನಿರಬೇಕೇ? ದೇಶದ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವವರು ಏನು ಮಾಡಬೇಕು? ಅವರಿಗೂ ಬೇರೆ ದಾರಿ ಉಂಟು. ಗಂಗೆಯ ಸೋದರಿಯರಾದ ಗೋದೆ, ಕೃಷ್ಣೆ, ಕಾವೇರಿಯರಿದ್ದಾರೆ. ಭೀಮೆ, ತುಂಗೆ, ವೈಗೈ ಇದ್ದಾರೆ. ಶರಾವತಿ, ನೇತ್ರಾವತಿಯರಿದ್ದಾರೆ. (ಅರ್ಕಾವತಿ-ವೃಷಭಾವತಿಯರೂ ಇದ್ದರು. ಅಲ್ಲಿ ಸ್ನಾನ ಮಾಡುವ ಭೀತಿ ಬೇಡ). ಈ ಎಲ್ಲ ನದಿಗಳೂ ದೂರ ಇದ್ದರೆ ಏನು ಮಾಡಬೇಕು? ಸಣ್ಣ ಹಳ್ಳಿಯಳ್ಳಿ ಚಿಕ್ಕ ಕೆರೆ ಮಾತ್ರ ಉಂಟು. ಅವರೇನು ಮಾಡಬೇಕು? ಅಥವಾ ದೊಡ್ಡ ನಗರದ ಸಣ್ಣ ಮನೆಯ ಪುಟ್ಟ ಬಚ್ಚಲು ಮನೆ. ನೀರೇ ಬಾರದ ನಲ್ಲಿಯಲ್ಲಿ ಎಂದೋ ನೀರು ಬಂದಾಗ ಹಿಡಿದಿಟ್ಟ ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್ ಬಕೆಟ್ಟಿನ ನೀರು ಮಾತ್ರ. ಅವರಿಗೆ ಪುಣ್ಯ ಸ್ನಾನವಿಲ್ಲವೇ? ಇದು ಸ್ವಲ್ಪ ಯೋಚಿಸಬೇಕಾದ ವಿಷಯವೇ. 

*****

ನಾವು ಮಾಧ್ಯಮಿಕ ಮತ್ತು ಪ್ರೌಢ ಶಾಲೆಗಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಸಂಗ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾಗ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಭಾಷೆಗಳನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಕಲಿಯಲಿ ಎಂದು "ಪ್ರಭಂಧ" ಬರೆಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಇಂಗ್ಲಿಷಿನಲ್ಲಿ "Pen is mightier than Sword" ಅಥವಾ ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ "ಕತ್ತಿಗಿಂತ ಲೇಖನಿ ಹರಿತ" ಎನ್ನುವ ವಿಷಯದ ಮೇಲೆ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಮೊದಲನೇ ಪ್ರಬಂಧ ಬರೆಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಹಿಂದಿಯಲ್ಲಾದರೆ ರಾಮಧಾರಿ ಸಿಂಹ "ದಿನಕರ" ಅವರ "ಕಲಂ ಯಾ ತಲವಾರ್" ಎಂಬ ಇದೇ ವಿಷಯದ ಪದ್ಯ ಓದಬೇಕಿತ್ತು. ಲೇಖನಿ ಅಥವಾ ಪೆನ್ನು ಒಂದು ಜಡ ವಸ್ತು. ಅದೇನು ಮಾಡುತ್ತದೆ? ಮೇಜಿನ ಮೇಲೋ ಜೇಬಿನಲ್ಲೋ ಕುಳಿತಿರುತ್ತದೆ. (ಹಿಂದೆಲ್ಲ ಜೇಬಿನಲ್ಲಿ ಪೆನ್ನಿಲ್ಲದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಯನ್ನು "ನೀನೆಂಥ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಯೋ?" ಎಂದು ಬಯ್ಯುತ್ತಿದ್ದರು. ಈಗ ಪೆನ್ನು ಇಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವ ಅಭ್ಯಾಸವೇ ಹೋಗಿದೆ). ಒಂದು ವೈಚಾರಿಕ ಲೇಖನ ಒಂದು ಕತ್ತಿ ಮಾಡುವುದಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಕ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತದೆ ಎನ್ನುವುದನ್ನು ಒಪ್ಪೋಣ. ಆದರೆ ಆ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವುದು ಪೆನ್ನು ಅಥವಾ ಲೇಖನಿ ಅಲ್ಲ. ಪೆನ್ನು ಅಥವಾ ಲೇಖನಿ ಹಿಡಿದ ಕೈ, ಮತ್ತು ಅದಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಅದನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸಿ ಬರೆಯುವವನ ತಲೆ; ಅದರಲ್ಲಿರುವ ಮಿದುಳು. 

ಪ್ರಸಿದ್ಧ ನಿರ್ಮಾಪಕ-ನಿರ್ದೇಶಕ ಬಿ. ಅರ್. ಪಂತುಲು ಅವರ ಹೆಮ್ಮೆಯ "ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣದೇವರಾಯ" ಚಲನಚಿತ್ರದ ಕಡೆಯಲ್ಲಿ ಕೃಷ್ಣದೇವರಾಯನ ಖಡ್ಗವನ್ನು ತೋರಿಸಿ "ಸಹಸ್ರಾರು ಶತ್ರುಗಳ ಶಿರಛೇದ ಮಾಡಿದ ಖಡ್ಗ ನಿರಾಶ್ರಿತವಾಯಿತು" ಅನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಹೀಗೇಕೆ? ವೈರಿಗಳ ತಲೆ ಕತ್ತರಿಸಿದ್ದು ಖಡ್ಗವೇ ಆದರೂ ಅದೂ ಒಂದು ಜಡ ವಸ್ತು. ಆ ಕೆಲಸ ನಿಜವಾಗಿ ಮಾಡಿದ್ದು ಆ ಖಡ್ಗ ಹಿಡಿದ ಕೈ; ಆ ಕೈ ಹಿಂದಿದ್ದ ಅಸಾಧಾರಣ ವ್ಯಕ್ತಿ. ಲೇಖನಿ ಅಥವಾ ಕತ್ತಿ ದೊಡ್ಡದು ಎಂದು ಹೇಳುವುದು ಕೇವಲ ಸೂಚ್ಯವಾಗಿ. ಯಾವುದೇ ಜಡ ವಸ್ತು ತನಗೆ ತಾನೇ ಕೆಲಸ ಮಾಡದು. ಅದರ ಹಿಂದಿರುವ ಚೇತನವೇ ಕೆಲಸಗಳನ್ನು ಮಾಡುವುದು. ಜಡ ವಸ್ತು ಒಂದು ಉಪಕರಣ. ಅಷ್ಟೇ. 

*****

ಜಡವಸ್ತು ಕೇವಲ ಒಂದು ಉಪಕರಣ. ನಿಜವಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವುದು ಅದರ ಹಿಂದಿರುವ ಚೇತನ ಎನ್ನುವುದಾದರೆ ಗಂಗಾಸ್ನಾನದ ವಿಷಯ ಏನು? ಗಂಗೆಯಲ್ಲಿ ಹರಿಯುವುದು ನೀರು. ಆ ನೀರೂ ಒಂದು ಜಡ ವಸ್ತುವೇ. ಅದು ದ್ರವರೂಪದಲ್ಲಿರುವುದರಿಂದ ಹರಿಯುತ್ತದೆ. ಎತ್ತರದ ಹಿಮಾಲಯ ಪರ್ವತ ಶ್ರೇಣಿಗಳಿಂದ ಹರಿದು ಬಂದು, ಅದೇ ರೀತಿಯ ಇತರ ಉಪನದಿಗಳಿಂದ ಕೂಡಿ ಮೈದುಂಬಿ, ಭೋರ್ಗರೆಯುತ್ತಾ ಬೆಟ್ಟಗಳಲ್ಲಿ ಹರಿಯುತ್ತದೆ. ಹರಿದ್ವಾರದ ನಂತರ ಬಯಲು ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಹರಿಯುವುದರಿಂದ ಆ ವಿಶಾಲ ಜಲರಾಶಿ ಬಲು ರಭಸವಾಗಿ ಚಲಿಸುತ್ತದೆ. ಕೋಟಿ ಕೋಟಿ ಜನಗಳ ಜೀವನ ಹಸನು ಮಾಡಿ ಸಮುದ್ರ ಸೇರುತ್ತದೆ. ಆ ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿದರೆ ಪಾಪಗಳು ಹೋಗುವುದು ಹೇಗೆ? 

ನಮ್ಮ ಪುರಾತನ ನಂಬಿಕೆಗಳ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರತಿ ಜಡ ವಸ್ತುವಿನ ಹಿಂದೆ ಅದಕ್ಕೆ ಹೊಂದಿದ ಒಂದು ಚೇತನ ಶಕ್ತಿ ಇದೆ. ಅದನ್ನೇ ನಾವು ಆ ಜಡ ಪದಾರ್ಥದ "ಅಭಿಮಾನಿ ದೇವತೆ" ಎನ್ನುವುದು. ಪುಸ್ತಕ ಜಡ ವಸ್ತು. ಅದರ ಹಿಂದೆ ವಿದ್ಯೆಯ ಅಭಿಮಾನಿ ದೇವತೆಯಾದ ಸರಸ್ವತಿ ಇದ್ದಾಳೆ. ಬೆಂಕಿಯ ಹಿಂದೆ ಅಗ್ನಿದೇವ ಇದ್ದಾನೆ. ನೀರಿನ ಹಿಂದೆ ವರುಣ ಇದ್ದಾನೆ. ಗಾಳಿಯ ಹಿಂದೆ ವಾಯುದೇವ ಇದ್ದಾನೆ. ಹೀಗೆ. ಅದೇ ರೀತಿ ಗಂಗಾನದಿಯಲ್ಲಿ ಹರಿಯುವ ನೀರಿನ ಹಿಂದೆ ತಾಯಿ ಗಂಗೆ ಇದ್ದಾಳೆ. ಹಿಂದೆಲ್ಲ ಕೇವಲ ಗಂಗೆ ಎಂದು ಸಂಬೋಧಿಸಿದರೆ ಹೊಡೆಯಲು ಬರುತ್ತಿದ್ದರು. "ಗಂಗಾಜೀ" ಅಥವಾ "ಗಂಗಾಮಯ್ಯಾ" ಅನ್ನು ಎನ್ನುತ್ತಿದ್ದರು. ಗಂಗೆ ಅಂದರೆ ಅಷ್ಟು ಶ್ರದ್ದೆ. ಅಂತಹ ಭಕ್ತಿ. ಗಂಗೆ ಕೇವಲ ಹರಿವ ನೀರಲ್ಲ. ಅವಳು ಹರಿ ಪಾದೋದಕ. ಹರನ ತಲೆಯಿಂದ ಹರಿದು ಬಂದ ತೀರ್ಥ. ಅನೇಕ ಶ್ರದ್ಧಾಳುಗಳು ಮೊದಲು ಮನೆಯಲ್ಲೋ ಅಥವಾ ಛತ್ರದಲ್ಲೋ ಒಮ್ಮೆ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿ ನಂತರ ಗಂಗಾಸ್ನಾನಕ್ಕೆ ನದಿಗೆ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದರಂತೆ! ಗಂಗಾಸ್ನಾನಕ್ಕೆ ಹೋದಾಗ ಗಂಗೆಯ ನೀರನ್ನು ಮುಟ್ಟುವ ಮುಂಚೆ ದೇಹ ಶುದ್ಧವಾಗಿ ಇರಬೇಕೆಂಬ ಕಳಕಳಿಯಿಂದ. 

*****

ಗಂಗಾನದಿಯಲ್ಲಿ ಹರಿಯುವ ನೀರಿನ ಅಭಿಮಾನಿದೇವತೆ ಗಂಗಾದೇವಿ ನಮ್ಮ ಪಾಪಗಳನ್ನು ಕಳೆಯುತ್ತಾಳೆ ಎಂದಾಯಿತು. ಹಾಗಿದ್ದಲ್ಲಿ ಗಂಗೆ ನೀರಿಗೆ ಅಷ್ಟು ದೂರ ಹೋಗಬೇಕು. ಆದರೆ ಅದರ ಅಭಿಮಾನಿ ದೇವತೆ ನಮ್ಮನ್ನು ಹರಸಲು ಅಲ್ಲಿಗೇ ಹೋಗಬೇಕೇ ಎನ್ನುವುದು ಮುಂದಿನ ಪ್ರಶ್ನೆ. ದೇವತೆಗಳಿಗೆ ಎಲ್ಲಿ ಬೇಕೆಂದರಲ್ಲಿ ಹೋಗುವ, ಬರುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಇದೆಯಲ್ಲವೇ? ನಾವು ಅಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗಲು ಅಶಕ್ತರು. ಅಲ್ಲಿಗೆ ಸುಲಭವಾಗಿ ಹೋಗಲಾರೆವು. ಆ ತಾಯಿಯೇ ನಮ್ಮ ಬಳಿ ಬರಬಹುದೇ? ಅದು ಸಾಧ್ಯವಾದರೆ ಎಂತಹ ಪವಾಡ! ಹಾಗಾಗಬಹುದೇ? 

ಸಂಧ್ಯೆಯನ್ನು ಆಚರಿಸುವಾಗ, ಮತ್ತು ಅನೇಕ ರೀತಿಯ ಸಮಾರಂಭಗಳಲ್ಲಿ ಮಂತ್ರಪೂತ ಜಲದಿಂದ ಸಿಂಪಡಣೆ (ಪ್ರೋಕ್ಷಣೆ ಅಥವಾ ಮಾರ್ಜನ) ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವುದನ್ನು ನೋಡಿದ್ದೇವೆ. ಆಗ ಕೆಲವು ಮಂತ್ರಗಳನ್ನು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಅವು ಯಾವುವು? ಋಗ್ವೇದದ ಹತ್ತನೆಯ ಮಂಡಲದ "ಆಪಃ ಸೂಕ್ತ" ಮಂತ್ರಗಳು ಅವು. ಅದರಲ್ಲಿ ನೀರಿನ ಅಭಿಮಾನಿ ದೇವತೆಗಳಾದ ಆಪೋದೇವಿಯರನ್ನು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು. "ನಿಮ್ಮ ಕರುಣೆಯ ಬಲದಿಂದ ನಾವು ಬದುಕುತ್ತೇವೆ. ನಿಮ್ಮ ಸಹಕಾರದಿಂದ ನಮ್ಮ ಜೀವನ ನಡೆದು ನಾವು ಬಹಳಕಾಲ ಜೀವಿಸುತ್ತೇವೆ. ನಮ್ಮನ್ನು ಯೋಗ್ಯರನ್ನಾಗಿ ಮಾಡುವ, ನಿಮ್ಮಲಿರುವ ಆ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ನಮಗೆ ದಯಪಾಲಿಸಿ" ಎಂದು ಬೇಡುವುದೇ ಈ  ಮಂತ್ರಗಳ ತಿರುಳು. "ಉಷತೀರಿವ ಮಾತರಃ" ಎನ್ನುವುದು ಅಲ್ಲಿ ಬರುವ ವಿಶೇಷಣ. "ಕಂದಮ್ಮಗಳು ಕರೆದಾಗ ಓಡಿ ಬಂದು ಎತ್ತಿಕೊಳ್ಳುವ ತಾಯಿಯರಂತೆ ನೀವು" ಎಂದು ಅವರಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರ್ಥನೆ. 

*****

ಎಲ್ಲ ನೀರಿನಲ್ಲಿರುವ ಆಪೋದೇವಿಯರಂತೆ ಗಂಗಾನದಿ ನೀರಿನಲ್ಲಿ ವಿಶೇಷ ಅಭಿಮಾನಿ ದೇವತೆಯಾಗಿ ತಾಯಿ ಗಂಗೆ ಇದ್ದಾಳೆ. ಅವಳದ್ದು ತಾಯಿಯ ಕರುಳು. ಎಳೆಯ ಮಕ್ಕಳು ಕೂಗಿ ಕರೆದಾಗ, ತಾನು ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ಕೆಲಸವನ್ನು ಅಲ್ಲಿಯೇ ಬಿಟ್ಟು ಓಡಿ ಬಂದು ಮಗುವನ್ನು ಎತ್ತಿಕೊಳ್ಳುವ ಅಮ್ಮನಂತೆ ಕರುಣಾಮಯಿ ಅವಳು. ಕೂಗಿ ಕರೆದವರಿಗೆಲ್ಲಾ ಅವಳು ತಾಯಿಯೇ. ಆದ್ದರಿಂದ ಆ ನದಿ ಇರುವಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗಲಾರದವರು ಆರ್ತರಾಗಿ ಕರೆದರೆ ಅವಳು ಕರೆದವರು ಇರುವಲ್ಲಿಗೆ ಬರುತ್ತಾಳೆ! ಸ್ನಾನ ಮಾಡುವಾಗ ನಮ್ಮ ಹಿರಿಯರು ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದ ಈ ಕೆಳಗಿನ ಶ್ಲೋಕ ಅದನ್ನೇ ಹೇಳುತ್ತದೆ:

ಗಂಗಾ ಗಂಗೇತಿ ಯೋ ಬೃಯಾತ್ ಯೋಜನಾನಾಂ ಶತೈರಪಿ 

ಮುಚ್ಯತೇ ಸರ್ವ ಪಾಪೇಭ್ಯೋ ವಿಷ್ಣು ಲೋಕಂ ಸ ಗಚ್ಛತಿ 

"ಗಂಗಾ, ಗಂಗೆ ಎಂದು ಯಾರು ಸ್ಮರಣೆ ಮಾಡುತ್ತಾರೋ ಅಂತಹವನು ನೂರಾರು ಯೋಜನ ದೂರವಿದ್ದರೂ ತಾಯಿ ಗಂಗೆಯು (ಅವನಿರುವಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದು) ಅವರ ಎಲ್ಲ ಪಾಪಗಳಿಂದಲೂ ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡುತ್ತಾಳೆ. ಅವನು ವಿಷ್ಣುವಿನ ಲೋಕವಾದ ವೈಕುಂಠವನ್ನು ಸೇರುತ್ತಾನೆ" ಎನ್ನುವುದು ಇದರ ಅರ್ಥ. 

*****

ಹಾಗಿದ್ದರೆ ಬಹಳ ಸುಲಭವಾಯಿತಲ್ಲ! ಗೋಮುಖಕ್ಕೋ, ದೇವಪ್ರಯಾಗಕ್ಕೋ, ಹರಿದ್ವಾರಕ್ಕೋ, ಪ್ರಯಾಗಕ್ಕೋ, ವಾರಾಣಸಿಗೋ, ಏಕೆ ಹೋಗಬೇಕು? ಈ ಶ್ಲೋಕ ಹೇಳಿದರೆ ಆಯಿತಲ್ಲ. ಪ್ರತಿದಿನ ಗಂಗಾಸ್ನಾನ ಮಾಡಿದಂತೆ ಆಯಿತಲ್ಲ. ಎಲ್ಲ ಸುಲಭ. ಅಲ್ಲಿಗೆ ಏಕೆ ಹೋಗಬೇಕು? 

ಅದು ಅಷ್ಟು ಸುಲಭವಾದ ಪರಿಹಾರವಲ್ಲ. 

ನಾವು ಪ್ರತಿದಿನ ಸ್ನಾನ ಮಾಡುತ್ತೇವೆ ಎಂದು ತಿಳಿದಿದ್ದೇವೆ. ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ನಾವು ಮಾಡುವುದು ಬರೀ ಮೈ ತೊಳೆದುಕೊಳ್ಳುವ ಕ್ರಿಯೆ. ಸ್ನಾನ ಮಾಡುವಾಗ ನೂರಾರು ಯೋಚನೆಗಳು. ಸ್ನಾನ ಮುಗಿಸಿದರೆ ಸಾಕು. ಬೇರೆ ಕೆಲಸಗಳಿಗೆ ಓಡಬಹುದು ಎನ್ನುವ ಮನಸ್ಥಿತಿ. ಶ್ರೀಹರಿಯ ಪಾದದಿಂದ, ಸದಾಶಿವನ ಶಿರದಿಂದ ಇಳಿದು ಬಂದು, ನನ್ನ ತಲೆಯ ಮೂಲಕ ಹಾದು ದೇವಗಂಗೆ ನನ್ನನ್ನು ಪಾವನ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ ಎಂದು ಅನುಸಂಧಾನ ಬೇಕು. ಆ ಮಂತ್ರದಲ್ಲಿ ಧೃಡವಾದ ನಂಬಿಕೆ ಬೇಕು. ಏಕಾಗ್ರತೆ ಬೇಕು. ಕ್ಷಣದಿಂದ ಕ್ಷಣಕ್ಕೆ ಕಪಿಯಂತೆ ಹಾರುವ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಅದು ಸುಲಭ ಸಾಧ್ಯವಲ್ಲ. 

ನಮಗೆ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಈ ಶ್ಲೋಕ ಹೇಳಿಕೊಂಡು ಸ್ನಾನ ಮಾಡುತ್ತೇವಲ್ಲ ಎಂದು ಸುಮ್ಮನೆ ಕೂಡುವಹಾಗಿಲ್ಲ. ಗಂಗಾನದಿ ಇರುವಲ್ಲಿಗೆ ಪ್ರಯತ್ನ ಪೂರ್ವಕ ಹೋಗಿ ವಿಧಿಯಂತೆ ಗಂಗಾಸ್ನಾನ ಮಾಡುವುದು ನಂಬಿದವರಿಗೆ ಒಂದು ಕರ್ತವ್ಯ. ಹೋಗುವ ಶಕ್ತಿ ಇದ್ದರೂ ಕಳ್ಳ ಮೈಯಿಂದ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಂಡು ಮೇಲಿನ ಶ್ಲೋಕ ಹೇಳಿಕೊಂಡು ಎಷ್ಟು ವರ್ಷ ಸ್ನಾನಮಾಡಿದರೂ ಪ್ರಯೋಜನವಿಲ್ಲ. 

*****

ಗಂಗಾಸ್ನಾನಕ್ಕೆ ಹಂಬಲಿಸುತ್ತಾ, ಒಮ್ಮೆಯೂ ಅಲ್ಲಿ ಹೋಗಲಾರದಿದ್ದರೂ ಹೋಗುವವರಿಗೆ ಸೇವೆ, ಸಹಕಾರಗಳನ್ನು ಕೊಡುತ್ತಿದ್ದ ಗಂಗಾದಾಸನಿಗೆ ಪ್ರತಿದಿನ ಗಂಗಾಸ್ನಾನ ಮಾಡಿದವನಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪುಣ್ಯ ಬಂದಿತೆಂದು ತಿಳಿಸುವ ಕಥೆಯೊಂದು "ಕಾರ್ತಿಕಮಾಸ ಮಹಾತ್ಮೆ" ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತದೆ. ಅದನ್ನು ತಿಳಿಯಲು ಆಸಕ್ತಿ ಇರುವವರು ಇಲ್ಲಿ ಕ್ಲಿಕ್ ಮಾಡಿ ಓದಬಹುದು. 

ಕುಂಭ ಸ್ನಾನ ಮತ್ತು ಪಾಪ ಪರಿಹಾರ

ಈಗ ಕೆಲವು ದಿನಗಳಿಂದ ಎಲ್ಲಿಲ್ಲಿ ನೋಡಿದರೂ, ಕೇಳಿದರೂ "ಪ್ರಯಾಗರಾಜ್" ಮತ್ತು ಅಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ "ಕುಂಭ ಮೇಳ", ಅಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿದಿನ ನೆರೆದು ಪುಣ್ಯ ಸ್ನಾನ ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ಕೋಟ್ಯಾಂತರ ಮಂದಿ ಶ್ರದ್ದಾಳು ಜನರ ಸಮೂಹದ ವಿಷಯವೇ. ಅಲ್ಲಿ ದೇಶದ ನಾನಾ ಕಡೆಗಳಿಂದ ಮತ್ತು ವಿದೇಶಗಳಿಂದ ಹರಿದು ಬರುತ್ತಿರುವ ಜನಸಾಗರ, ಅಲ್ಲಿ ಮಾಡಲಾಗಿರುವ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳು, ಕಾಲ್ತುಳಿತದಿಂದ ಅನೇಕ ಜನ ಸಾವನ್ನಪ್ಪಿದ ಪ್ರಸಂಗ, ಇವುಗಳ ಚರ್ಚೆಯೇ ಆಗಿದೆ. "ಅಲ್ಲಿ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿದರೆ ಬಡತನ ನಿರ್ಮೂಲನ ಆಗುತ್ತದೆಯೇ?" ಎಂದು ಪ್ರಶ್ನಿಸುವವರು ಕೆಲವರು. ಅಲ್ಲಿ ಹೋಗಿ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿದರೆ ಸಕಲ ಪಾಪಗಳೂ ಪರಿಹಾರ ಆಗುತ್ತವೆ ಎಂದು ವಾದಿಸುವವರು ಕೆಲವರು. "ಅದು ಹೇಗೆ ಸಾಧ್ಯ?" ಎಂದು ಕೇಳುವವರು ಮತ್ತೆ ಕೆಲವರು. "ಕೇವಲ ಪಾಪ ಪರಿಹಾರ ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಕೈವಲ್ಯವೇ ಸಿಗುತ್ತದೆ" ಎಂದು ಬೇರೆ ಕೆಲವರು. ಈ ಅನೇಕ ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳಲ್ಲಿ ಯಾವುದು ಸರಿ ಎಂದು ಚರ್ಚೆಯಲ್ಲಿಯೇ ಕಾಲ ಕಳೆಯುತ್ತಿರುವವರೂ ಉಂಟು. 

ಕುಂಭ ಮೇಳಕ್ಕೆ ಮಾಡಿದ ಖರ್ಚು, ಅದರ ಅವಶ್ಯಕತೆ, ಆ ಮೇಳದಿಂದ ಬರುವ ಸಂಪಾದನೆ, ಉದ್ಯೋಗ ಸೃಷ್ಟಿ, ಮುಂತಾದವನ್ನು ಅರ್ಥ ಶಾಸ್ತ್ರಿಗಳಿಗೆ ಬಿಡೋಣ. ಎಲ್ಲರಂತೆ ನಮಗೂ ನಮ್ಮ ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಹೊಂದಿರುವ ಹಕ್ಕು ಇದೆಯಲ್ಲ! ಕುಂಭ ಮೇಳದಂತಹ ಪರ್ವ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಪ್ರಯಾಗದಂತಹ ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಪವಿತ್ರ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿದರೆ ಸಿಗುವ ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಸಮಾಧಾನದ ಬಗ್ಗೆ ಸ್ವಲ್ಪ ನೋಡೋಣ. 

*****

ನಮ್ಮ ಪುರಾತನ ಗ್ರಂಥಗಳು, ಪುರಾಣ, ಪುಣ್ಯ ಕಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಕಡೆ ಕೆಲವು ಕೆಲಸಗಳನ್ನು ಮಾಡುವುದರಿಂದ ಪಾಪ ಪರಿಹಾರ ಆಗುತ್ತದೆ ಎಂದು ಹೇಳಿವೆ. ಇಷ್ಟು ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಪಾಪಗಳನ್ನೂ ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳುವುದಕ್ಕೆ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತ ಕ್ರಿಯೆಗಳನ್ನೂ ಹೇಳಿವೆ. ಅನೇಕ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ "ಹೀಗೆ ಮಾಡುವುದರಿಂದ ಮುಕ್ತಿ ಸಿಗುತ್ತದೆ" ಎಂದೂ ಹೇಳಿವೆ. ಮನುಷ್ಯನ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ತಪ್ಪುಗಳು ಆಗುತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ತಪ್ಪುಗಳು ನಮಗೆ ತಿಳಿಯದೆಯೇ ಆಗುತ್ತವೆ. ಮತ್ತೆ ಕೆಲವು ತಪ್ಪುಗಳನ್ನು ನಾವು ತಿಳಿದೂ ತಿಳಿದೂ ಮಾಡುತ್ತೇವೆ. "ಪ್ರಮಾದ" ಎನ್ನುವ ಒಂದು ಪದವಿದೆ. ತಪ್ಪುಗಳನ್ನು ಇದು ಸಣ್ಣ ತಪ್ಪು, ಇದು ದೊಡ್ಡ ತಪ್ಪು, ಎಂದು ವರ್ಗೀಕರಿಸಿ ಈ ಪ್ರಮಾದ ಎನ್ನುವ ಪದವನ್ನು "ದೊಡ್ಡ ತಪ್ಪು" ಎಂದು ಸೂಚಿಸಲು ಪ್ರಯೋಗಿಸುತ್ತಾರೆ. ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ಪ್ರಮಾದ ಎಂದರೆ ಒಮ್ಮೆ ತಪ್ಪು ಮಾಡಿ, ಅದು ತಪ್ಪು ಎಂದು ಗೊತ್ತಾದರೂ ತಿದ್ದಿ ಕೊಳ್ಳದೆ ಮತ್ತೆ ಅದೇ ತಪ್ಪು ಮಾಡುವುದು. ಪದಗಳ ತಪ್ಪು ಬಳಕೆ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ, ಎಲ್ಲರೂ ಅದನ್ನೇ ಬಳಸಿ, ಕಡೆಗೆ ಅದೇ ಸರಿಯಾದುದು ಎಂದು ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ನಿಲ್ಲುವುದಕ್ಕೆ ಇದು ಒಂದು ಒಳ್ಳೆಯ ಉದಾಹರಣೆ. 

ಅನೇಕ ವ್ರತ ಕಥೆಗಲ್ಲಿ ಕಡೆಗೆ ಈ "ವ್ರತ ಮಾಡುವುದರಿಂದ ಮುಕ್ತಿ ಸಿಗುತ್ತದೆ" ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತವೆ. ಮುಕ್ತಿ ಎಂದರೆ "ಬಿಡುಗಡೆ". ಯಾವುದರಿಂದ ಮುಕ್ತಿ? ಈಗ ಇರುವ ಕಷ್ಟದ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯಿಂದ ಬಿಡುಗಡೆ ಆದರೆ ಅದೂ ಒಂದು ಮುಕ್ತಿ. ಈ ಜನ್ಮದಿಂದ ಬಿಡುಗಡೆಯಾದರೆ ಅದೂ ಒಂದು ಮುಕ್ತಿಯೇ. ಕಟ್ಟಕಡೆಗೆ ಜೀವನ್ಮರಣ ಚಕ್ರದಿಂದ ಬಿಡುಗಡೆ ಆಗುವುದೂ ಒಂದು ಮುಕ್ತಿಯೇ! ಬಹಳ ಕಾಲ ಹಾಸಿಗೆ ಹಿಡಿದು, ನರಳಿ, ನರಳಿ ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿ ಸತ್ತರೆ "ಬಹಳ ಕಷ್ಟ ಪಟ್ಟ. ಸದ್ಯ, ಬದುಕಿದ" ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಎದುರುಗಡೆ ಸತ್ತು ಬಿದ್ದಿದ್ದಾನೆ. ಆದರೂ "ಬದುಕಿದ" ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. "ಅಂತೂ ಇಂದಿಗೆ ಅವನಿಗೆ ಬಿಡುಗಡೆ ಆಯಿತಪ್ಪ" ಅನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಅನೇಕ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಬದುಕಿ ನರಳುತ್ತಿರುವ ವ್ಯಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಅವನ ಜನ ಸಾವಿಗಾಗಿ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸುವುದೂ ಉಂಟು. ಅದು ಬಂದಾಗ "ಈ ಹಿಂಸೆಯಿಂದ ಮುಕ್ತಿಯಾಯಿತು" ಅನ್ನುವುದೂ ಉಂಟು. 

*****

ಅಮರ ಎನ್ನುತ್ತೇವೆ. ಸಾವಿಲ್ಲದವರು ಎನ್ನುತ್ತೇವೆ. ಸಮುದ್ರ ಮಥನ ಮಾಡಿ ಅಮೃತ ತರಲಾಯಿತು. ಅಮೃತ ಸೇವಿಸಿದವರು ಅಮರಾದರು. ಅವರಿಗೆ ಸಾವಿಲ್ಲ. ಎಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ? ಅಮೃತದ ಒಡೆಯ ಯಾರು? ದೇವತೆಗಳ ನಾಯಕನಾದ ದೇವೇಂದ್ರ. ಮಿಕ್ಕೆಲ್ಲ ದೇವತೆಗಳು ಅವನ ಆಳ್ವಿಕೆಗೆ ಒಳಪಟ್ಟವರು. ಅಮೃತ ಅವನಿಗೆ ಸಿಕ್ಕಷ್ಟು ಬೇರಾರಿಗೂ ಸಿಕ್ಕದು. ಅಂದರೆ ಅವನು ಎಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ಅಮರ? ಅಮೃತ ಕುಡಿದು ಅಮರಾದವರೂ ಒಂದು ಕಾಲದ ಮಿತಿವರೆಗೆ ಮಾತ್ರ ಅಮರರು. ಈಗ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವುದು ವೈವಸ್ವತ ಮನ್ವಂತರ. ಈ ಮನ್ವಂತರದ ಕಡೆಯವರೆಗೂ ಇತರ ದೇವತೆಗಳ ಜೊತೆ ಅವನೂ ಅಮರ. 

ದೇವೇಂದ್ರನ ಯೋಗ್ಯತೆ ಬಹಳ ದೊಡ್ಡದು. ಅನೇಕ ಸಾಧನೆಗಳನ್ನು ಮಾಡಿ ಸ್ವರ್ಗದ ಅಧಿಪತ್ಯ ಸಿಕ್ಕಿದೆ. ಬಲಿ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯ ಯೋಗ್ಯತೆ ಎಷ್ಟು ದೊಡ್ಡದು ಎಂದು ತಿಳಿದಾದರೂ ದೇವೇಂದ್ರನ ಬಗ್ಗೆ ನಮಗೆ ಇರುವ ದುರಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನು ಬಿಡಬೇಕು. ಸಿನಿಮಾಗಳಲ್ಲಿ ದೇವೇಂದ್ರನನ್ನು ಒಬ್ಬ ಖಳನಾಯಕನಂತೆ ತೋರಿಸಿ, ಆ ಚಲನಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಅನೇಕ ಬಾರಿ ನೋಡಿ, ನಮಗೆ ದೇವೇಂದ್ರನ ನಿಜವಾದ ಸ್ವರೂಪವೇ ತಿಳಿಯದಾಗಿದೆ! 

ಎಲ್ಲ ಜೀವಿಗಳನ್ನೂ ಅವರ ಪಾಪಗಳಿಗೆ ತಕ್ಕಂತೆ ನರಕಗಳಲ್ಲಿ ಹಾಕಿ ಶಿಕ್ಷಿಸುವವನು ಯಮಧರ್ಮ. ಅವನಿಗೆ ಎರಡು ರೂಪಗಳು. ಪುಣ್ಯಾತ್ಮರು ನೋಡುವ ಸೌಮ್ಯವಾದ ಧರ್ಮ ರೂಪ. ಆ ರೂಪಿನಲ್ಲಿ ಅವನನ್ನು ನೋಡುವುದೇ ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಪುಣ್ಯವಂತೆ. ಪಾಪಿಗಳು ನೋಡುವುದು ಅವನ ಭೀಕರವಾದ ಯಮ ರೂಪ. ಅಂತಹ ಯಮನೇ ಕಠೋಪನಿಷತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ: "ಮಹಾಪ್ರಳಯ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಆ ಪರಮ ಪುರುಷನು ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ನುಂಗುತ್ತಾನೆ. ಆ ಮಹಾ ಭೋಜನದಲ್ಲಿ ನಾನು ಕೇವಲ ಒಂದು ಉಪ್ಪಿನಕಾಯಿ!"

ಈ ಮನ್ವಂತರದ ಕಡೆಯಲ್ಲಿ ಬರುವ ಮಹಾಪ್ರಳಯದಲ್ಲಿ ಈ ಎಲ್ಲ ದೇವತೆಗಳೂ ತಮ್ಮ ಜೀವಿತ ಕಾಲಾವಧಿ ಮುಗಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅವರ ನಾಯಕನಾದ ದೇವೇಂದ್ರನೂ ಸಹ. ಮುಂದಿನ ದೇವೇಂದ್ರನು ಕಾಯುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ಅವನು ಯಾರೆಂದು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಗೊತ್ತು. ಬಲಿ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯನ್ನು ಪಾತಾಳಕ್ಕೆ ತುಳಿದ ವಾಮನನು ಅವನಿಗೆ ಮುಂದಿನ ಸಾವರ್ಣಿ ಮನ್ವಂತರದಲ್ಲಿ ದೇವೇಂದ್ರನ ಪಟ್ಟವನ್ನು ಕಾಯಿದಿರಿಸಿದ್ದಾನೆ! ಮತ್ತೊಂದು ಹೊಸ ದೇವತೆಗಳ ತಂಡ ಅಧಿಕಾರ ವಹಿಸಲು ತಯಾರಾಗಿದೆ. 

ಅಮೃತ ಮಥನದ ನಂತರ ಅಮೃತದ ಬಿಂದುಗಳು ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದವು. ಅವು ಬಿದ್ದ ನಾಲ್ಕು ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಅದರ ನೆನಪಾಗಿ ಕುಂಭ ಮೇಳ ನಡೆಯುತ್ತವೆ. ಪ್ರಯಾಗ, ಹರಿದ್ವಾರ, ಉಜ್ಜಯಿನಿ ಮತ್ತು ನಾಸಿಕಗಳಲ್ಲಿ. ಆ ಅಮೃತ ಕಲಶದ ಅಧಿಪತಿಯಾದ ದೇವೇಂದ್ರನೇ ಈ ವೈವಸ್ವತ ಮನ್ವಂತರದ ಕಡೆಯಲ್ಲಿ ಹೋಗುತ್ತಾನೆ. ಆ ಕಲಶದಿಂದ ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ಅಮೃತದ ತೊಟ್ಟುಗಳು ಬಿದ್ದ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವ ಕುಂಭ ಮೇಳಗಳಲ್ಲಿ ಪುಣ್ಯ ಸ್ನಾನ ಮಾಡುವ ಮಂದಿ ಹೇಗೆ ಅಮರರಾಗುತ್ತಾರೆ?

*****

ಎಂ. ವಿ ಕೃಷ್ಣ ಸ್ವಾಮಿ ಎಂಬ ಚಲನಚಿತ್ರ ನಿರ್ಮಾಪಕ-ನಿರ್ದೇಶಕರೊಬ್ಬರು ಇದ್ದರು. ಸಾಕ್ಷ್ಯಚಿತ್ರಗಳ ನಿರ್ಮಾಣದಲ್ಲಿ ಅವರು ಎತ್ತಿದ ಕೈ. ಸಾರ್ವಕಾಲಿಕ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಇಂಜಿನಿಯರ್ ಸರ್. ಎಂ. ವಿಶ್ವೇಶ್ವರಯ್ಯ, ವೀಣಾ ವಿದ್ವಾನ್ ದೊರೆಸ್ವಾಮಿ ಅಯ್ಯಂಗಾರ್ ಮುಂತಾದವರ ಬಗ್ಗೆ ಅವರು ತಯಾರಿಸಿದ ಸಾಕ್ಷ್ಯಚಿತ್ರಗಳು ಬಹಳ ಹೆಸರು ಮಾಡಿದವು. ದೊಡ್ಡ ಸೆಟ್ಟುಗಳ, ಕನಸಿನ ರಾಜ್ಯದ ಚಲನಚಿತ್ರಗಳ ನಿರ್ಮಾಪಕ, ನಿರ್ದೇಶಕರಾದ ಹೆಸರಾಂತ ವಿ. ಶಾಂತಾರಾಮ್ ಅವರ ಹೆಸರಿನ ಪ್ರಶಸ್ತಿ ತಮ್ಮ ಜೀವಿತಕಾಲದ ಸಾಧನೆಗಾಗಿ ಕೃಷ್ಣಸ್ವಾಮಿಯವರಿಗೆ ಲಭಿಸಿತ್ತು. ಹಿಂದಿನ ಶತಮಾನದ ನಲವತ್ತನೆಯ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಹೊರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರ ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದ ಸಾಧನೆ ಅವರದು. ಇಟಲಿಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ನಿರ್ಮಾಪಕ ರೊಬೆರ್ಟೋ ರೊಸ್ಸೆಲಿನಿ ಮತ್ತು ಇಂಗ್ರಿಡ್ ಬೆರ್ಗ್ಮನ್ ಮುಂತಾದವರ ಜೊತೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿ ಸೈ ಎನ್ನಿಸಿಕೊಂಡವರು ಅವರು. "ಓವರ್ಸಿಸ್ ಫಿಲಂ ಕ್ಲಬ್"ನ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿಗಳಾಗಿದ್ದರು. ಭಾರತೀಯ ಫಿಲ್ಮ್ಸ್ ಡಿವಿಷನ್. ಏನ್. ಎಫ್. ಡಿ. ಸಿ., ಸೆನ್ಸಾರ್ ಬೋರ್ಡ್ ಮತ್ತನೇಕ ಚಲನಚಿತ್ರ ಸಂಬಂಧಿತ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಅತ್ಯುನ್ನತ ಹುದ್ದೆ ಅಲಂಕರಿಸಿದವರು ಅವರು. ಹಿಂದಿನ ತಲೆಮಾರಿನ ಅನೇಕ ನಿಆರ್ದೇಶಕರು ಎಂ. ವಿ. ಕೃಷ್ಣಸ್ವಾಮಿಯವರನ್ನು ತಮ್ಮ ಗುರುಗಳು ಎಂದು ತಿಳಿದಿದ್ದರು. 

ಕೃಷ್ಣಸ್ವಾಮಿಯವರು ವಾಣಿಜ್ಯ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನೂ ನಿರ್ಮಿಸಿದವರು. ವೀಣಾ ದೊರೆಸ್ವಾಮಿ ಅಯ್ಯಂಗಾರ್ ಮತ್ತು ಎಸ. ಕೃಷ್ಣಮೂರ್ತಿ ಅವರ ಅಮೋಘ ಸಂಗೀತದ ಹೆಸರಾಂತ ಚಿತ್ರ "ಸುಬ್ಬಾಶಾಸ್ತ್ರಿ" ಅವರು ನಿರ್ಮಿಸಿ ನಿರ್ದೇಶಿಸಿದ ಚಿತ್ರವೆಂದು ಅನೇಕರಿಗೆ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲ. ಆ ಚಿತ್ರದ ಬಾಲ ಮುರಳಿ ಕೃಷ್ಣ ಅವರು ಹಾಡಿರುವ ಹಾಡುಗಳು ಈಗಲೂ ಜನಪ್ರಿಯ. ಅವರು ನಿರ್ದೇಶಿಸಿದ ಇನ್ನೊಂದು ಹೆಸರಾದ ಚಲನಚಿತ್ರ ಈ ಜೋಡಿ ಎರಡು ಜೊತೆ-ಜೊತೆ ಪದಗಳ ಹೆಸರು ಹೊಂದಿದೆ. ಅದೇ "ಪಾಪ ಪುಣ್ಯ" ಚಲನಚಿತ್ರ. 

ಪ್ರೊಫೆಸರ್ ಎಂ. ವಿ. ಸೀತಾರಾಮಯ್ಯ ಅವರ ಒಂದು ನಾಟಕ "ಶ್ರೀಶೈಲ ಶಿಖರ". ಅದೊಂದು ಜಾನಪದ ಕಥೆಗಳಿಂದ ಪ್ರೇರಿತವಾದದ್ದು. ಆ ನಾಟಕದ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಈ ಚಿತ್ರ ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದಾರೆ. "ನಾವು ಬಂದೆವ, ನಾವು ಬಂದೆವ, ನಾವು ಬಂದೆವ ಶ್ರೀಶೈಲ ನೋಡೋದಕ್ಕ, ಸ್ವಾಮಿ ಸೇವಾ ಮಾಡಿ ಮುಂದೆ ಹೋಗೋದಕ್ಕ..." ಎನ್ನುವ ಗೀಗೀ ಪದ ಈ ಚೈತ್ರದ್ದೇ. ಅಂದಿನ ಹೆಸರಾಂತ ಕಲಾವಿದರಾದ ಕಲ್ಯಾಣ್ ಕುಮಾರ್, ಬಿ. ಸರೋಜಾ ದೇವಿ, ಕೆ. ಎಸ. ಅಶ್ವಥ್ ಮುಂತಾದವರು ಅಭಿನಯಿಸಿದ ಚಿತ್ರ ಅದು. ಯೂಟ್ಯೂಬಿನಲ್ಲಿ ಲಭ್ಯ. ಬೇಕಾದವರು ನೋಡಬಹುದು. 

"ಶ್ರೀಶೈಲ ಶಿಖರಂ ದೃಷ್ಟವಾ ಪುನರ್ಜನ್ಮ ನ ವಿದ್ಯತೇ" ಎಂದೊಂದು ನಂಬಿಕೆ. ಶ್ರೀಶೈಲ ದೇವಾಲಯದ ಶಿಖರವನ್ನು ನೋಡಿದವರಿಗೆ ಮತ್ತೊಂದು ಜನ್ಮ ಇಲ್ಲ ಎಂದು ಅದರ ಅರ್ಥ.  ಶ್ರೀಶೈಲಕ್ಕೆ ಹೋದವರೆಲ್ಲ ಆ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಶಿಖರವನ್ನು ನೋಡಬಹುದು. ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ರಥೋತ್ಸವಕ್ಕೆ ಲಕ್ಷ ಲಕ್ಷ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಜನ ಸೇರುತ್ತಾರೆ. ಎಲ್ಲರೂ ಆ ಶಿಖರ ನೋಡುತ್ತಾರೆ. ಅವರಿಗೆಲ್ಲರಿಗೂ ಮತ್ತೆ ಜನ್ಮ ಇಲ್ಲವೇ? ಇದೇ ಈ ಚಿತ್ರದಲ್ಲಿ ಚರ್ಚಿತವಾಗಿರುವ ಅಂಶ. ಶ್ರೀಶೈಲ ಶಿಖರ ಅಂದರೆ ಕಲ್ಲು, ಮಣ್ಣು, ಗಾರೆಗಳಿಂದ ಮಾಡಿ ನಿಲ್ಲಿಸಿರುವ ಆ ದೇವಾಲಯದ ಶಿಖರ ಅಲ್ಲ. ಶ್ರೀಶೈಲ ಶಿಖರ ಅಂದರೆ ಶ್ರೀ ಮಲ್ಲಿಕಾರ್ಜುನನ ಹೃದಯ. ತನ್ನ ಸಾಧನೆಯಿಂದ, ಅಂದರೆ ಸರಿಯಾದ ಜೀವನ ನಡೆಸಿದ ಕೆಲವರು ಮಾತ್ರ ಆ ಶಿಖರದಲ್ಲಿ ಅವನ ಹೃದಯವನ್ನು ನೋಡುತ್ತಾರೆ. ಅವರು ಮಾತ್ರ ಪರಮಪದ ಹೊಂದುತ್ತಾರೆ ಎಂದು ಅದರ ಭಾವಾರ್ಥ

***** 

ಯಾವುದೇ ಜೀವಿ ಮುಕ್ತಿ ಪಡೆಯಬೇಕಾದರೆ ತನ್ನ ಸಂಚಿತ ಸಾಧನೆಯಿಂದ ಮಾತ್ರ ಸಾಧ್ಯ. ಜೀವನ ಪೂರ್ತಿ ಅನೇಕ ಪಾಪಕರ್ಮಗಳನ್ನು ಮಾಡಿ, ಎಲ್ಲರನ್ನೂ ಗೋಳು ಹೊಯ್ದುಕೊಂಡು ಬದುಕಿ ಶ್ರೀಶೈಲ ಶಿಖರ ನೋಡಿ ಅಥವಾ ಕುಂಭದಲ್ಲಿ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿ ಮುಕ್ತಿ ಸಿಗುವುದಿಲ್ಲ. ಎಲ್ಲದಕ್ಕಿಂತ ಮುಖ್ಯ ಪರೋಪಕಾರಿಯಾಗಿ, ತನಗೆ ಸಾಧ್ಯವಿದ್ದಷ್ಟು ಸಮಾಜಕ್ಕೆ ಉಪಕಾರಿಯಾಗಿ ಬದುಕುವುದು. ಈ ರೀತಿ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾಗ ಒಮ್ಮೆ ಎಂದೋ ಮುಕ್ತಿ ಸಿಗುತ್ತದೆ. 

ಅಂದರೆ ಕುಂಭ ಸ್ನಾನಕ್ಕೆ ಹೋಗಬಾರದೇ? ಶ್ರೀಶೈಲಕ್ಕೆ ಹೋಗಬಾರದೇ? ಹೋಗಿ ಪ್ರಯೋಜನವಿಲ್ಲವೇ? ಇದು ಸೊಗಸಾದ ಪ್ರಶ್ನೆ. ಹೋಗುವವರಿಗೆ ಬುದ್ಧಿ ಇಲ್ಲವೇ, ಎಂದೂ ಕೇಳಬಹುದು. ಅವಶ್ಯ ಹೋಗಬೇಕು. ನಮಗೆ ಮಾಮೂಲಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರು ಒಂದು ಲಕ್ಷ ರೂಪಾಯಿ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ಅವರಿಗೆ ನಾವು ಕೃತಜ್ಞರಾಗುತ್ತೇವೆ. ಇನ್ನೊಬ್ಬರು ಅದೇ ಒಂದು ಲಕ್ಷ ರೂಪಾಯಿಗಳನ್ನು ನಮಗೆ ಅತ್ಯಂತ ಅಗತ್ಯವಾದ ಆಪತ್ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಕೊಡುತ್ತಾರೆ. "ನೀವು ಈಗ ಕೊಟ್ಟ ಈ ಲಕ್ಷ ರೂಪಾಯಿ ಕೋಟಿ ರೂಪಾಯಿ ಸಮ" ಎನ್ನುತ್ತೇವೆ. ಇಬ್ಬರು ಕೊಟ್ಟಿದ್ದೂ ಒಂದೇ ಮೊತ್ತದ ಹಣ. ಹೇಳುವುದರಲ್ಲಿ ಏಕೆ ಈ ವ್ಯತ್ಯಾಸ? 

ಒಬ್ಬ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿ ಪರೀಕ್ಷೆ ಬರೆಯುತ್ತಾನೆ. ವರ್ಷದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಮಧ್ಯಮ ವಾರ್ಷಿಕ ಪರೀಕ್ಷೆ. ಮತ್ತೊಂದು ದೊಡ್ಡ ಪರೀಕ್ಷೆಗೆ ಮುನ್ನ ತಯಾರಿ ಪರೀಕ್ಷೆ. ಅಚ್ಚ ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ "ಪ್ರಿಪರೇಟರಿ ಎಕ್ಸಾಮಿನೇಷನ್" ಎನ್ನಬಹುದು. ಮತ್ತೆ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಪಬ್ಲಿಕ್ ಪರೀಕ್ಷೆ. ಎಲ್ಲ ಪರೀಕ್ಷೆಗಳಲ್ಲೂ ಅದೇ ಪ್ರಶ್ನ ಪತ್ರಿಕೆ. ಅವೇ ಉತ್ತರಗಳು. ಅದೇ ಅಂಕಗಳ ಸಂಪಾದನೆ. ಆದರೆ ಅವುಗಳ ಮೌಲ್ಯ ಬೇರೆ. ಪರ್ವ ಕಾಲಗಳ ಸಾಧನೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮೌಲ್ಯ. 

ಮನುಷ್ಯನ ಸಾಧನೆಗೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಫಲ. ಅಮಾವಾಸ್ಯೆ-ಹುಣ್ಣಿಮೆಗಳು, ಸಂಕ್ರಮಣಗಳು, ಗ್ರಹಣ ಕಾಲಗಳು, ಕುಂಭ ಮೇಳ ಕಾಲ, ಮುಂತಾದುವುಗಳು ಪರ್ವಕಾಲಗಳು ಎಂದು ಎಣಿಕೆ. ಅದರಲ್ಲಿಯೂ ಮಹಾ ಕುಂಭ ಮೇಳ ಪರ್ವಕಾಲಗಲ್ಲಿಯೂ ಪರ್ವಕಾಲ. "ತೀರ್ಥಿಕುರ್ವಂತಿ ತೀರ್ಥಾಣಿ" ಎನ್ನುವಂತೆ. ಶುದ್ಧಿ ಮಾಡುವವರನ್ನೂ ಶುದ್ಧಿ ಮಾಡುವುದು. ವೈದ್ಯರನ್ನೂ ಉಪಚರಿಸುವ, ಅವರಿಗೂ ಪಾಠ ಹೇಳುವ ದೊಡ್ಡ ವೈದ್ಯರಿದ್ದಂತೆ! ಅದರಿಂದಲೇ ಈ ಮೇಳಕ್ಕೆ ಅಷ್ಟು ವಿಶೇಷತೆ. 

ಬಲಿ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯು ವಾಮನ ಮೂರ್ತಿಗೆ ಮೂರು ಹೆಜ್ಜೆ ಭೂಮಿ ಕೊಟ್ಟನು. ಇಡೀ ಕೆಳಗಿನ ಲೋಕಗಳನ್ನು ವಾಮನನು ಮೊದಲನೇ ಹೆಜ್ಜೆಯಿಂದ ಅಳೆದನು. ಎರಡನೇ ಹೆಜ್ಜೆಗೆ ಮೇಲಿನ ಲೋಕಗಳನ್ನು ಅಳೆಯಲು ಒಂದು ಕಾಲನ್ನು ಮೇಲಕ್ಕೆ ಎತ್ತಿದನು. ಆ ಪಾದ ಬೆಳೆದೂ ಬೆಳೆದೂ  ಅವನ ಬೆರಳಿನ ಉಗುರಿನ ಒಂದು ಕೊನೆಯ ಭಾಗ ಇಡೀ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ ಕಟಾಹ (ಔಟರ್ ಶೆಲ್ ಅಥವಾ ತೆಂಗಿನಕಾಯಿಯ ಕರಟದಂತೆ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡವನ್ನು ಆವರಿಸಿದ್ದ ಕವಚ) ಭೇದಿಸಿತು. ಆಗ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ ಕವಚದ ಹೊರಗಿದ್ದ ನೀರು ನುಗ್ಗಿ ಬಂದು ಹರಿಯಿತು. ಚತುರ್ಮುಖ ಬ್ರಹ್ಮ ದೇವರು ಓಡಿಬಂದು ಆ ನೀರನ್ನು ತಮ್ಮ ಕಮಂಡಲದಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದರು. ಅದೇ ನೀರಿನಿಂದ ಆ ವಾಮನರೂಪಿ ಮಹಾವಿಷ್ಣುವಿನ ಪಾದ ತೊಳೆದು ಪೂಜಿಸಿದರು. (ಪಾದಪೂಜೆ ಪದ್ಧತಿ ಅಲ್ಲಿಂದ ಪ್ರಾಂಭವಾಯಿತು ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ). ಈ ಪಾದಗಳಿಂದ ದೇವಗಂಗೆ ಉದ್ಭವಿಸಿದಳು. ದೇವಲೋಕದಲ್ಲಿದ್ದ ಅವಳನ್ನು ಭಗೀರಥನು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿ ಭೂಮಿಗೆ ತಂದನು. ಅವಳು ಬರುವ ರಭಸ ತಡೆಯಲು ಮಹೇಶ್ವರನು ತನ್ನ ಜಟೆಯಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟಿ ತಲೆಯಲ್ಲಿ ಧರಿಸಿದನು. ಮುಂದೆ ಕಡೆಗೆ ಅವಳು ಗಂಗಾ ನದಿಯಾಗಿ ಹರಿದಳು. ಹಾಗೆ ಧುಮ್ಮಿಕ್ಕಿದಾಗ ಅಲ್ಲಿ-ಇಲ್ಲಿ ಹರಿದ ನೀರು ಬೇರೆ ನದಿಗಳಾದವು. 

ಈ ಪ್ರಸಂಗವನ್ನು ಗ್ರಂಥಗಲ್ಲಿ ವಿಶದವಾಗಿ ಹೇಳಿದೆ. ವರಕವಿ ದತ್ತಾತ್ರೇಯ ರಾಮಚಂದ್ರ ಬೇಂದ್ರೆ ಇದನ್ನೇ "ಹರಿಯ ಅಡಿಯಿಂದ, ಹರನ ಮುಡಿಯಿಂದ, ಋಷಿಯ ತೊಡೆಯಿಂದ ......" ಮುಂತಾಗಿ ತಮ್ಮ ಗಂಗಾವತರಣ ಕವನದಲ್ಲಿ ವರ್ಣಿಸಿದ್ದಾರೆ. 

ಕುಂಭಮೇಳ ಸ್ನಾನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ "ಇಂತಹ ಗಂಗೆಯಲ್ಲಿ, ತ್ರಿವೇಣಿ ಸಂಗಮದಲ್ಲಿ, ಈ ಮಹಾಪರ್ವ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ನಾನ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದೇನೆ, ಇದರಿಂದ ನನ್ನ ಪಾಪಗಳು ಹೋಗುತ್ತವೆ" ಎಂಬ  ಧೃಡ ನಂಬಿಕೆಯಿಂದ, ಭಯ-ಭಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿದರೆ ಪಾಪಗಳು ಹೋಗಬಹುದು. ಕ್ಯಾಮರಾ ನೋಡಿಕೊಂಡು ಬರೀ ಮುಳುಗು ಹಾಕಿದರೆ ಮೈನಲ್ಲಿ ಇರುವ ಕೊಳೆಯೂ ಹೋಗಲಾರದು!

The Final Thoughts

Many classic literature works have made several things clear about life. But the most important among them is that "The only certainty in life is Death". Every living thing, and most certainly human beings, have a definite death that comes as their possession and baggage with the birth itself. Sri Krishna has given the essence of this in this Shloka of Srimad Bhagavadgita (Chapter 2.27):

जातस्यहि ध्रुवो मृत्युः ध्रुवं जन्म मृतस्य च |

तस्मादपरिहार्येSर्थे न त्वं शोचितुमर्हसि ||

Death is certain for one who is born, and rebirth is inevitable for one who has died. Therefore, you should not lament about the inevitable. 

Some people are ready to discuss the issue of death at any time, though it comes only when it wants. Many people are not willing to discuss about it either for fear of death or a feeling that why should it be discussed when we do not know when it will come. But the issue often haunts some individuals or their families and friends every day. We keep reading about either patients or their family members requesting for "Merciful Death". Whether such a thing should be legally allowed has been discussed since a long time and there are instances when judicial intervention have been sought in cases where no useful purpose is served in keeping the person alive as there are absolutely no hopes of nursing back to good health. There is also the issue of donating organs of the body for use of someone elsi who is waiting for a donor. 

There are issues about decisions to be taken about treatment to a patient when the patient himself or herself is unable to take decisions about hospitalisation and continuation of treatment. There are also concerns about the real wishes of the particular person as to how treatment should be given, end should come and later dispose off the mortal remains. 

In the blog post titled "To Be Or Not To Be (in ICU)" of January last year (Please click here to read it), there was a discussion on this issue. In the background of directives by the Supreme court of India, Ministry of Health and Family Welfare, Government of India had come out with "Guidelines for Intensive Care Unit Admission and Discharge Criteria" in January last year. Details are available in the above blog post. 

Yesterday (31st January 2025) Karnataka State Government has become the first state that issued a formal order defining the appropriate authority under the Transplantation of Human Organs and Tissues Act, 1994 to give effect to the supreme court directives. 

*****

That was about taking decisions regarding treatment in hospitals, continuation or termination of life support systems and dignified end to a human being. Then there is also an issue about what were the desires of the person in respect of non-medical issues at the end of the life. Whether he or she would like to receive visitors or not, whether some post-death ceremonies or service should be done and finally how the mortal remains are to be disposed. 

In the year 2016, an interesting case "Anstey V Mundle & Anor" came up before the England and Wales High Court. A person born in Jamaica in 1935 came to England in 1960 to work as a transport engineer and died there in the year 2016. Two daughters wanted him to be buried in England whereas another daughter and niece wanted to take the body to Jamaica for burying it by the side of his mothers grave there. 

The details of the case and connected issues are discussed in the blog post titled "Who Owns Your Body" of January 2019. Please click here to read it. Should not those left behind value the wishes of th deceased? If so, how to know what were they and having methods of making them formal and clear to all concerned? This is indeed important especially in the context of present day civilised society. 

*****

Even if someone desires to record his thoughts and plans for covering such an eventuality, given that this day will certainly come in everyone's lives one day, how to go about it? Is there some method where such wishes can be recorded, trusted by others, and could be legally acceptable? If so, what are the areas covered by such a recording of the wishes? When should such a recording be done? Is it necessary that when such recording be done all the concerned persons and witnesses should be present in one place? Do hospitals or care giving organisations trust and accept them? These are indeed valid and important questions.

There are many websites that provide answers to these questions. One can open an account by paying a small fee, record their wishes, designate persons who can take decisions on their behalf, and get it attested by witnesses. One can check before recording their wishes as to whether your hospital or care provider accepts them. The designated persons and witnesses need not be physically present in the same place at the time of recordings. They can confirm their assent by electronic means wherever they are on earth. (Persons living in Moon and Mars are not covered for the time being!).

The recordings can be made by any adult irrespective of age. This is so because when the requirement for its use will come, no one knows. Elderly people should naturally do so immediately. 

What are the broad areas covered by these wishes of the declaring person?

They include:

• Persons who can make health care decisions when the declaring individual is unable to decide for self.

• Persons can be designated in the order of preference. Usually three persons can be identified.
• The preference may be decided by considering personal choice, most likely availability for taking decisions, etc. 

• Type of Medical Treatment desired or not desired.
• Making medical tests, scans, etc.
• Admission to hospitals, nursing homes, rehabilitation centres etc.
• Handling and releasing medical records for research etc.
• Moving to a different place or location.
• Donate organs or not.
• Apply for medical insurance, care and other similar programs.
• The extent to which the designated person can act.
• Starting, keeping on or discontinuing life support systems.
• Giving consent for surgical operations etc.
• Comfort level one wants when the end is nearing.
• Administering pain killers etc. 
• Help by way of placing moist cloth, giving warm baths, etc.
• Other care like giving shaves, massaging etc.
• Reading of spiritual texts, poems, prayers etc.
• Having near ones chant a particular song, stotra  or prayer as desired.
• Treatment expected by other people in those final moments.
• Having people around or being left alone etc.
• Holding hand or being talked to etc.
• Having pictures of loved ones or objects around.
• Playing of favourite music.
• Whether end should come at home or hospital etc.
• How one would like to be addressed at that time.
• How one would like to be remembered by the loved ones.
• Seeking forgiveness for past actions.
• Communicating thoughts about relatives and friends.
• Message to family members who may not be in good terms.
• To be buried or cremated.
• How ashes should be disposed, if cremated.

These are some of the areas that one may give wishes. These are only indicative and scope is available for adding others, subject to provisions. 

Just as Wills for disposal of a person's financial and physical assets, these Wishes documents can also be changed from time to time as needed and decided by the person making the "Wishes Document".

*****

The days of carrying bulky files, prescriptions and test reports while visiting a specialist or hospital are long gone. Most of the hospitals use modren technology for patient record maintenance. Labs upload test reports as and when they are ready. The patients have the respective App (say, like MyChart) on their smartphones. The reports are accessible to patients as well as doctors and other professionals on line round the clock. They get updated in real time. Fixing of appointments, rescheduling or cancellations are done through the App. Messages can be sent to the doctor's office and reply comes in hours. For many issues not requiring physical presence of patients, video conference consultations are available. Discussions summary during visits and specialist's observations made on medical test reports can be viewed by patients as soon as they are ready.

In respect of certain reports (for example, Echo test reports) that require scrutiny, discussion and decision on further course of actions, appointments for tests and consultations are scheduled together so that repeat visits to the facility is avoided. Payments for services are possible on the App at convenience so that there is no need to wait at payment counters. Entire history of patients is available to service providers and patients. It is also available to other trusted family members and friends at all times if the patient is willing to share. The "Wishes Document" created as described above can be uploaded on these Apps so that the service providers and medical professionals have the authentic patient's feelings and wishes on hand readily.. 

Interested persons may scan through the websites available for this purpose, check suitability in their respective country and areas of living, and decide. fivewishes.org is one such website that can be seen for having a detailed picture of the whole exercise.

Heaven, Hell and Payment Methods

Last week of January appears to throw interesting news all-round. As we are still in the last week of January this year, we have to make do with a couple of fantastic news items that surfaced in the last week of January in the earlier years. The real connection between audits and surfacing of these news items is not yet known, but let us all be assured that research is in progress and results may be out in the last week of January. Month of the publication of results is known, but year is not yet revealed. 

The first such item came up in June, 2023 though the actual event culminated on 22nd January, 2022. The case was widely reported by the mainstream media in India and BBC did it for rest of the world. A man by name Ankush Dutta, hailing from North East India, checked into a 5-Star  Roseate Hotel near the Indira Gandhi International Airport in Delhi on 30th May, 2019. He stayed in the hotel for two years, 603 days to be exact. He checked out on 22nd January, 2022. There is nothing special in this except that it was an unusually long stay at the hotel. It made news because he did not pay even a paisa or a dime though he had run up bills amounting to Rs. 58 lacs or USD 70,000. 

It came to the knowledge of the top management of the hotel through an audit report in June, 2023. The audit report used the usual language while reporting the issue. It said that "the bills were forged, deleted, added and falsified with a large number of entries in the account of the guest in the Opera Software system of the hotel". The hotel rules required that as soon as the dues of a guest crossed Rupees 50,000 he would be pushed for payments. Somehow dues of this man were always missing in the amounts due reports presented to the top management. The management doubted collusion by staff of the hotel and filed a police complaint.

*****

Then there was another case in January, 2024. A woman, Jhansi Rani Samuel from Andhra Pradesh, registered as a guest on January 30, 2024 at the 5-Star Pullman Hotel in Aerocity, Delhi. It was told that her husband was a doctor in New York, USA. She stayed for only 15 days. She used the Spa facility at the hotel with a counterfeit Identity Card as Isha Dave. Hotel bill was Rupees 5,88,176 and the Spa bill was Rupees 2,11,708 thus totalling Rupees 7,99,884, only sixteen rupees short of eight lakh rupees mark. 

She showed payments made to the hotel on the bank's App and checked out. During subsequent reconciliation of accounts, it was found that the payments shown to have been made on the bank's App never reached the hotel accounts!

*****

It is common knowledge that though the entire hotel may be given a particular rating, say 5-Star, the room tariffs vary according to the area of the different rooms, amenities in them as well as usage of other additional facilities provided in the hotel complex. Certain facilities are common to all while some others are optional. The more luxuries you use, the more you pay. The more you eat and drink, the more you are charged. So, guests staying there for the same period pay different amounts in bills. Conversely, guests going there with the same amount of money in their pockets or purse can stay for different periods depending on the facilities they use. 

We have many descriptions in our ancient texts about the varied luxurious facilities one can enjoy in the Heaven. A common belief we derive from those descriptions is that the Heavens (may be one Heaven, but different types of rooms!) are much more luxurious than the Star hotels we have on this earth. This being the case, it will be interesting to think of the method of payments there as against paying the star hotels on earth. Also, possibilities of escaping payments after enjoying the luxuries like the two adventurous guests we saw in the Delhi hotels.

One cannot just talk of Heaven and get away with it. There is as well as Hell to pay. Therefore, it becomes necessary to think of payment methods in Hell as well. Surely, the tariffs must be different in Hell also. For example, charges for getting fried for one hour in 200 degree Celsius hot oil cannot be the same as being fried for four hours in 400 degree Celsius hot oil. 

*****

Our ancient texts have given very clear details about the systems of payments in Heaven as well as Hell. In fact, Hell complex has seven different levels. "Garuda Purana" exclusively deals with the systems in Hell, though there are many other references in numerous other texts as well. The many amenities available in Heaven as well systems of payment in Heaven is available in similar numerous texts.

In a way, though none of us have been to either destination in our present lives so far, we can confidently talk about payments systems in both, as the details are available in plenty as also in clear terms.  

Modren man may pride himself as being an inventor of many payment methods. Starting from barter system, coins, currency notes and then progressing to credit/debit/pre-paid cards and other electronic payments etc. But ancient times had even more authentic and fool-proof payment systems in both these destinations. What is even more interesting is that there is no possibility of escaping payment like the two guests at the Delhi hotels. 

*****

Entry into Heaven is strictly regulated through Pre-paid cards. Other payment methods like credit cards or EMI methods are strictly prohibited. Chapter 9 Verse 21 of Bhagavad Gita clearly enunciates the principle "Ksheene Punye Martyalokam विशन्ति"  ("क्षीणे पुण्ये मर्त्यलोकं विशन्ति") (ಕ್ಷೀಣೇ ಪುಣ್ಯೇ ಮರ್ತ್ಯಲೋಕ0 ವಿಶಂತಿ), meaning that entry into Heaven is based on pre-earned punya-basis and once the punya is exhausted there is automatic checkout with free and immediate transportation back to the mortal earth. There is no system of using a facility, running a bill and then making or escaping payment. 

A guest has to pre-load the card with punya points while living on earth. Higher the points earned and loaded, better facilities can be utilised and the stay can also be longer. 

All entry points for various facilities there have automatic entry gate machines that deduct the payable punya from the prepaid punya card and allow entry only thereafter. Thus there is no possibility of colluding with the staff there and managing to escape with non-payment or under-payment. There is also no escape until the next audit and managing to move far away before the audit reports are out. Very efficient system indeed!

*****

What is the system of payments in Hell? System in Hell is even more efficient than Heaven. Garuda Purana exclusively gives even minute details. It is like buying pre-paid coupons for purchasing items in a regulated shop. The system mandates that once the coupon is purchased it cannot be lost, torn and thrown or transferred to someone else. The item, facility or amenity cannot be refused or escaped. The coupon sticks to the earner/purchaser and goes away only after 100 per cent utilisation. 

Even thinking of any attempt to escape by colluding with the staff there will automatically generate additional coupons making additional usage compulsory. The final exit is only after clearance by the audit department there. There is a system of Concurrent Audit in use and there is no time lag between availing of facilities and audit sometime thereafter.

***** 

What about those who do not believing in existence of Heaven or Hell? There appears to be another system of "On-location Programs" on earth itself. As this piece has become quite lengthy, let us consider it in detail at some other time.

Butterflies Are Here

The elderly gentleman had just returned from a trip to a beautiful location in the hills. The trip had enhanced his energy levels as visiting the place brought memories of earlier visits and finding that the forests with its trees and herbal wealth, flowing clean rivers and fantastic scenery quite intact even after several decades. When he shared this thrill with his friends who hailed from that area, they corrected him by pointing out that the forests were much thicker then, but many trees have been illegally felled over the years. The forests look intact from the roads, but when one ventures deep into them the real destruction brought in by the greedy man can be understood. This was indeed the real picture, but still whatever left in the nature was in itself a thrilling sight for a city dweller indeed. 

Visit was great in itself but the early morning winter chill of the hilly region had affected the throat and breathing was somewhat difficult. Ignoring the same would have been dangerous as the polluted city air was likely to contribute its own share and aggravate the trouble. He remembered the friendly and ever smiling Pulmonologist in the big hospital of the city, who had treated and brought him out of difficulty on an earlier occasion. The hospital reception gave an urgent appointment for the next day. He was glad that consultation from a familiar doctor would be available immediately.

***** 

The large hospital was established some four decades ago basically to take care of serious road accident victims or other types of accidents, as well as those undergoing trauma due to various reasons. The hospital had made a great name in treating such patients very effectively. The morning hours were indeed very busy at the hospital with large inflow of patients. There were also emergency arrivals of accident victims. When we read about an accident in the. newspapers or watch on the TV, it is yet another news item for us. But for the ones who suffer the accidents, and their families and friends, it is indeed a vey difficult situation. We all know this by our experiences when someone in our close circles had such accidents. 

The supervisor at the reception hall was very efficient and moved around guiding her staff as well as patients. It was heartening to note that elderly patients received special attention. In fact, the overall awareness in society for providing preferential treatment to senior citizen appears to have strengthened in the last few years. The gentleman was guided through the formalities of registration etc. quickly and sent to the specialists enclosure in a few minutes. 

The specialist doctor remembered the patient and recalled the earlier medical history despite long gap and checked the lungs using a stethoscope and other usual test methods. In order to find the exact level of congestion in the lungs she advised a X-ray of the chest. X-ray section was in the same building but another floor. when the patient reached there for the x-ray, it was a rare sight indeed. Just as we have goods trains with several bogies one behind the other, there was a long line of patients on wheelchairs in different levels of bandages. The line moved, but moved  slowly as each patient x-ray required some minimum time. There were urgent cases in between and their interruption was well taken by all as it was quite understandable. 

The gentleman got his x-ray done and collected the report in minutes. The specialist was waiting for the report and could make a quick decision on the line of treatment by checking the x-ray. Rest was quick and the patient got fully well within two days.

There is nothing special in the above narration except that the whole process took more than two hours despite the efficiency of the system and personnel manning the proceedings. On the way home, the gentleman remembered a WhatsApp message he had received two days ago. It won't take this long if there is a similar requirement next time, he thought.  

*****

Laboratory tests required for diagnosis and deciding the course of treatment used to take a long time decades ago. Developments in technology has shortened the length of time between collecting samples and providing the results to the patient. Application of technology by medical service providers has obviated the need for patients to carry bulky files and papers of medical history as all the data of the patient is available on computers. Test reports are fed to the system and retrieved by the patient as well as the medical staff and specialists in real time. Prescriptions in many countries are sent directly to the Pharmacy online and by the time the patient or representative reach there, packets are ready for delivery. Some outlets have drive-in delivery counters for medications and there is not even the need for parking the car and pick up medication. Facilities are also available where medication is delivered to the doors of the patient in minutes. 

Diabetic patients remember that tey had to go to the lab on empty stomach and provide blood samples for blood sugar measurement and other blood analysis reports. Visit for taking blood sample and later for collecting reports cost money and time. Nowadays, in cities as well as in large towns, lab representatives come to the patient's house, collect samples at pre-appointed time and send the report by e-mail quickly. Now there is not even the requirement of drawing blood for mere blood sugar levels as methods for measuring sugar levels without the proverbial prick have arrived. Blood tests are not bloody at all now!

How wonderful it would be if the level of congestion in the lungs could be checked by a specialist by using a simple device at own desk instead of depending on a X-ray? A new tool for such simple method is already available in the market. The technology is similar to that of a smart watch. The instrument when moved on the organ of the patient would give images on the mobile, based on which course of treatment could be decided. Most of the cases could be disposed off without need for X-ray or other diagnostic tests! 

*****

Technology has brought in a new apparatus that is already replacing the stethoscope and this device will provide multiple applications that can be used by the specialist doctors at their desks. They will be able to see the inside of the many organs in the body directly without X-rays or imaging. A look at the video given above, which is widely circulated on WhatsApp, will explain the applications itself. 

The application will benefit the patients as well as the professionals for the following reasons:

• The specialist would be able to see the inside functioning of the organs just by moving the apparatus on the respective organ and study the image appearing on his mobile.
• The need for scans or X-rays is avoided resulting in saving of time in diagnosis and deciding the line of treatment. 
• There is saving of money for the patients in paying for the scans and X-rays. Of course, there may be a fee for use of the application, but it would be much lower than the scans and X-rays.
• Repeat visits to the lab for scans and collecting reports is avoided. 
• Most of the general ailments can be disposed at this level itself. In case of more detailed requirement of data, only such cases would be referred to the labs.
• There would be less pressure on the resources at scans and X-ray centre.
• Above all, patients will get quick relief due to faster treatment, cut in wait times and lower costs.

This application is given the name "Butterfly". There was a Broadway stage play by name "Butterflies are Free' which was later made into a movie with the same name in 1972. It brought a lot of name and fame for actress Goldie Hawn. This "Butterfly" apparatus may not be free,  but its advantages would definitely make the patients feel free to some extent.

Lets us look forward to a day when the applications gain wider usage! 

ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಕುದುರೆಗಳ "ಓವರ್ ಟೈಮ್" ಪ್ರಸಂಗ

ಕೆಲಸ, ಕೆಲಸ, ಕೆಲಸ. ಬಿಡುವಿಲ್ಲದ ಕೆಲಸ. ಸಾಕಪ್ಪಾ, ಸಾಕು ಎನ್ನುವಷ್ಟು ಕೆಲಸ. ಇನ್ನು ಮಾಡಲಾರೆನಪ್ಪಾ ಎನ್ನುವಷ್ಟು ಕೆಲಸ. ಬಿಡುವು ಸಿಕ್ಕಿದರೆ ಸಾಕಪ್ಪಾ ಎನ್ನಿಸುವಷ್ಟು ಕೆಲಸ. ಹಗಲು ರಾತ್ರಿ ಕೆಲಸ. ಮಾಡಿದಷ್ಟೂ ಬೆಳೆಯುತ್ತಿರುವ ಕೆಲಸ. ಇದು ಮುಗಿಯಲಾರದ ಕೆಲಸ ಎನ್ನಿಸುವಷ್ಟು ಕೆಲಸ. ಈ ಕೆಲಸ ಯಾಕಪ್ಪ ಹಿಡಿದೆ ಎನ್ನಿಸುವಂಥ ಕೆಲಸ. ಕಡೆಗೆ ಎಂದು ಮುಗಿದೀತು ಎಂದು ಕಾಯುತ್ತಾ  ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ಕೆಲಸ!

ಒಬ್ಬರ ಮೇಲೆ ಒಬ್ಬರು ಬಿದ್ದು, ಹಠ ಹಿಡಿದು ಗಿಟ್ಟಿಸಿದ ಕೆಲಸ. ಈ ಕೆಲಸ ಬಿಟ್ಟರೆ ನಮ್ಮ ಸರೀಕರಿಗಿಂತ ನಾವು ಹಿಂದೆ ಬೀಳುತ್ತೇವೆನ್ನುವ ಭಯ. ಒಮ್ಮೆ ಹಿಂದೆ ಬಿದ್ದರೆ ಆಯಿತು. ಎಂದೆಂದೂ ಹಿಂದೆಯೇ ಉಳಿಯುತ್ತೇವೆ ಎನ್ನುವ ದಿಗಿಲು. ಹೋದ ವರುಷ ಮಾಡಿದ ಸಂಪಾದನೆಗಿಂತ ಈ ವರ್ಷ ಸ್ವಲ್ಪವಾದರೂ ಹೆಚ್ಚು ಸಂಪಾದನೆ ಮಾಡಲೇಬೇಕಾದ ಅನಿವಾರ್ಯತೆ. ಈ ವೇಗವಾಗಿ ಓಡುತ್ತಿರುವ ಪ್ರಪಂಚದಲ್ಲಿ ನಮ್ಮ ಪ್ರತಿಸ್ಪರ್ಧಿಗಳಿಗಿಂತ ಮುಂದಿರಲೇಬೇಕಾದ ಅವಶ್ಯಕತೆ. ಹಾಗಾಗಿ ಹೇಗಾದರೂ ಮಾಡಿ ಕೆಲಸ ಸಂಪಾದಿಸುವುದು ಮೊದಲ ಕೆಲಸ. ನಂತರ ಸಾಧ್ಯವಾದಷ್ಟೂ ಖರ್ಚು ಕಡಿಮೆಮಾಡಿ, ಆದಷ್ಟೂ ಬೇಗ ಕೆಲಸ ಮುಗಿಸಿ, ಗ್ರಾಹಕರ ಪ್ರೀತಿ ಸಂಪಾದಿಸಿ, ಹಣ ಗಳಿಸಿ, ಮತ್ತಷ್ಟು ಕೆಲಸ ಗಿಟ್ಟಿಸಬೇಕಾದ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ. 

ಇದು ಇಂದಿನ ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲ ವಾಣಿಜ್ಯ ಘಟಕಗಳ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ. ಮಾರಾಟ ವಿಭಾಗದವರಿಗೆ (ಸೇಲ್ಸ್  ಟೀಮ್) ಏನಾದರೂ ಮಾಡಿ ಆದೇಶ (ಆರ್ಡರ್) ತರಬೇಕಾದ ಅವಶ್ಯಕತೆ. ಅಲ್ಲಿಗೆ ಅವರ ಕೆಲಸ ಮುಗಿಯಿತು. ನಂತರದ ಸರದಿ ತಯಾರು ಮಾಡುವ (ಮ್ಯಾನುಫ್ಯಾಕ್ಟರಿಂಗ್ ಅಥವಾ ಪ್ರೊಡಕ್ಷನ್) ತಂಡದ ಹಣೆಬರಹ. ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಸರಿಯಾದ ಪದಾರ್ಥ ಅಥವಾ ತಲುಪಿಸಬೇಕಾದ ವಿಷಯವನ್ನು ಗ್ರಾಹಕನಿಗೆ ತಲುಪಿಸಬೇಕು. ಅದು ಅವರ ಜವಾಬ್ದಾರಿ. ಹಣಕಾಸಿನ ಖಾತೆಯವರಿಗೆ ಗೊತ್ತಾದ ಹಣ ಬರಬೇಕು. ಇವರೆಲ್ಲರ ಮೇಲಿನ ಯಜಮಾನರಿಗೆ ದೊಡ್ಡ ಮೊತ್ತದ ಲಾಭ ಬಂದರೆ ಸರಿ. ಎಲ್ಲ ಸರಿಯಾಗಿ ಆದಂತೆ ಆಯಿತು.. 

ಇದರ ಮಧ್ಯೆ ದುಡಿಯುವವರ ಕಥೆ ಏನು? ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡವರು ಒಬ್ಬರು. ಬೇಕು ಎಂದು ತಗಾದೆ ಮಾಡುವವರು ಇನ್ನೊಬ್ಬರು. ಇವೆರಡನ್ನು ಹೊಂದಿಸಿ ಮಾಡಿಕೊಡಬೇಕಾದವರು ಕೆಲಸಗಾರರು. ಅವರನ್ನು ನೋಡುವವರು ಯಾರು? ದಿನಕ್ಕೆ ಎಷ್ಟು ಗಂಟೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡಬೇಕು? ವಾರಕ್ಕೆ ಎಷ್ಟು ಗಂಟೆ ಕೆಲಸ? ಸಂಪನ್ಮೂಲದ ಸ್ಥಿತಿ ಏನು? ಅವರ ಕಷ್ಟ ಕೇಳುವವರು ಯಾರು? ಇದೊಂದು ಯಕ್ಷ ಪ್ರಶ್ನೆ. 

ಈಗ ಕೆಲವು ತಿಂಗಳುಗಳಿಂದ ಇದರ ಚರ್ಚೆ ಬಹಳ ನಡೆಯುತ್ತಿದೆ. ವಾರಕ್ಕೆ ಎಪ್ಪತ್ತು ಗಂಟೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡಬೇಕೆಂದು ಒಬ್ಬರು. ತೊಂಬತ್ತು ಗಂಟೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡಬೇಕು  ಎಂದು ಇನ್ನೊಬ್ಬರು. "ಭಾನುವಾರ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಕುಳಿತುಕೊಂಡು ಏನು ಮಾಡುತ್ತೀರಿ? ಹೆಂಡತಿಯ ಮುಖ ಎಷ್ಟು ನೋಡುತ್ತೀರಿ? ಅಂದೂ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದರೆ ಒಳ್ಳೆಯದಲ್ಲವೇ?"  ಎಂದು ಇನ್ನೊಬ್ಬರು. "ಗಂಟೆಯ ಲೆಕ್ಕ ಬೇಡ. ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ನಾವು ಹೇಳಿದ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿ ಕೊಡಿ" ಎಂದು ಮತ್ತೊಬ್ಬರು. ಇದರ ಬಗ್ಗೆ ಹೆಚ್ಚು ತಿಳೀತಲೂ ಇಲ್ಲಿ ಕ್ಲಿಕ್ ಮಾಡಿ. ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ದುಡಿಯುವವರ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಕೇಳುವವರು ಯಾರು?

ಇದು ಇಂದು ನಿನ್ನೆಯ ಸಮಾಚಾರವಲ್ಲ. ಮಹಾಭಾರತದ ಕಾಲದಿಂದಲೂ ಇದ್ದದ್ದೇ! ಅದರ ಹಿಂದೆಯೂ ಇದ್ದಿರಬೇಕು. ಕುರುಕ್ಷೇತ್ರ ಯುದ್ಧದ ಹದಿನಾಲ್ಕನೆಯ ದಿನ ಇಂಥದೇ ಪ್ರಸಂಗ ನಡೆದದ್ದು ಚೆನ್ನಾಗಿ ವರ್ಣಿತವಾಗಿದೆ ಅಲ್ಲಿ. ಅರ್ಜುನ ಮಾಡಿದ್ದು ಈಗಿನ ಆಡಳಿತಗಾರರು ಮಾಡುವ ಕೆಲಸವೇ. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ ಆಗ ಏನು ಮಾಡಿದ? ಅದರ ವಿವರ ಸ್ವಲ್ಪ ನೋಡೋಣ. 

*****

ಕುರುಕ್ಷೇತ್ರ ಯುದ್ಧ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು. ಒಂದು ಕಡೆ ಭೀಷ್ಮರ ಸೇನಾಧಿಪತ್ಯದಲ್ಲಿ ಹನ್ನೊಂದು ಅಕ್ಷೋಹಿಣಿ ಸೈನ್ಯ. ಮತ್ತೊಂದೆಡೆ ದೃಷ್ಟದ್ಯುಮ್ನನ ಸೇನಾಧಿಪತ್ಯದಲ್ಲಿ ಏಳು ಅಕ್ಷೋಹಿಣಿ ಸೈನ್ಯ. ಭೀಷ್ಮರು ಹಾಕಿಟ್ಟ ಧರ್ಮ ಯುದ್ಧದ ಕರಾರುಗಳಿಗೆ ಎರಡೂ ಕಡೆಯ ಮುಖಂಡರು ಒಪ್ಪಿದರು. ಕರ್ಣ ಭೀಷ್ಮರ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ಯುದ್ಧದಿಂದ ಹೊರಗುಳಿದ. ಹತ್ತು ದಿನ ಭೀಷ್ಮರು ಘೋರ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಿ ಕಡೆಗೆ ಶರಶಯ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಮಲಗಿದರು. ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರು ಸೇನೆಯ ನೇತೃತ್ವ ವಹಿಸಿದರು. ಕರ್ಣ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಲು ಬಂದು ಸೇರಿದ. 

ದುರ್ಯೋಧನಿಗೆ ಭೀಷ್ಮರು ಪಾಂಡವ ಪಕ್ಷಪಾತಿಗಳೆಂದು ಕೋಪವಿತ್ತು. ಅವರ ಕಾಲ ಕಳೆಯಿತು. ಈಗ ಗುರು ದ್ರೋಣರು. ಅವರೂ ಪಾಂಡವ ಪಕ್ಷಪಾತಿಗಳೇ! ಹನ್ನೊಂದನೆಯ ದಿನ ಯುದ್ಧ ಮುಗಿದ ಮೇಲೆ ದುರ್ಯೋಧನ ಅವರ ಬಳಿ ಬಂದು ಗೋಳಾಡಿದ. "ಚಿಂತೆಬೇಡ. ನಾಳೆ ಯುಧಿಷ್ಠಿರನನ್ನು ಸೆರೆ ಹಿಡಿದು ಕೊಡುತ್ತೇನೆ. ಅಲ್ಲಿಗೆ ಯುದ್ಧ ಮುಗಿದಹಾಗೆಯೇ" ಎಂದರು ಗುರುಗಳು. ಹನ್ನೆರಡನೆಯ ದಿನದ ಯುದ್ಧ ಹಾಗೆಯೇ ನಡೆಯಿತು. ಇನ್ನೇನು ಧರ್ಮರಾಯ ಸೆರೆ ಸಿಕ್ಕ ಅನ್ನುವಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಕೃಷ್ಣಾರ್ಜುನರು ಬಂದರು. ಅರ್ಜುನ ಅಣ್ಣನನ್ನು ಸುರಕ್ಷಿತವಾಗಿ ಸೆಳೆದುಕೊಂಡು ಹೋದ. ಮತ್ತೆ ಸಂಜೆ ದುರ್ಯೋಧನನು ಗುರುಗಳನ್ನು ಆಕ್ಷೇಪಿಸಿದ. "ಅರ್ಜುನನು ಹತ್ತಿರ ಇರುವವರೆಗೆ ಇದು ಆಗದ ಕೆಲಸ. ಹೇಗಾದರೂ ಮಾಡಿ ಅವನನ್ನು ಯುದ್ಧರಂಗದ ಬೇರೆಡೆ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗುವ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಮಾಡು. ಆಗ ಚಕ್ರವ್ಯೂಹ ರಚಿಸಿ ಧರ್ಮರಾಯನನ್ನು ಬಂದಿ ಮಾಡುತ್ತೇನೆ" ಅಂದರು ಅವರು. ದುರ್ಯೋಧನ ಸುಶರ್ಮಾದಿ ಸಂಶಪ್ತಕರನ್ನು ಒಪ್ಪಿಸಿ ಮಾರನೆಯ ದಿನ ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಬೇರೆಡೆ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗುವ ಹಾಗೆ ಮಾಡಿದ.  ಹಾಗೆಯೇ ನಡೆಯಿತು. 

ಹದಿಮೂರನೆಯ ದಿನ ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರ ಚಕ್ರವ್ಯೂಹ. ವ್ಯೂಹ ಭೇದಿಸಲು ಪಾಂಡವರ ಕಡೆ ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಬೇರೆ ಯಾರಿಗೂ ಬರದು. ವಿಧಿಯಿಲ್ಲದೆ ಪಾಂಡವರು ಅಭಿಮನ್ಯುವನ್ನು ಮುಂದೆ ಮಾಡಿದರು. ಅಭಿಮನ್ಯು ಭೇದಿಸಿದ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಮತ್ತೆಲ್ಲರೂ ನುಗ್ಗಿ ಹೊಡೆಯುವುದು ಎಂದು ತೀರ್ಮಾನವಾಯಿತು. ಆದರೆ ಒಂದು ದಿನದ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಅರ್ಜುನನ್ನು ಹೊರೆತುಪಡಿಸಿ ಮಿಕ್ಕ ಪಾಂಡವರನ್ನು ತಡೆಯಯುವ ಪರಶಿವನ ವರವನ್ನು ಜಯದ್ರಥ ಬಳೆಸಿಕೊಂಡ. ಅವರನ್ನು ತಡೆದು ನಿಲ್ಲಿಸಿದ. ವ್ಯೂಹದ ಒಳಗೆ ನುಗ್ಗಿದ ಅಭಿಮನ್ಯು ಹೊರಗೆ ಬರಲಾರದೆ ಸಿಕ್ಕಿ ಹಾಕಿಕೊಂಡ. ಅವನ ಪ್ರತಾಪ ತಡಿಯಲಾರದೆ ಆರು ಮಂದಿ ಮಹಾರಥಿಗಳು ಸುತ್ತುವರಿದು, ಯುದ್ಧದ ಎಲ್ಲ ಕರಾರುಗಳನ್ನು ಧಿಕ್ಕರಿಸಿ ಅಭಿಮನ್ಯುವನ್ನು ಕೊಂದರು. 

*****

ಇತ್ತ ಸುಶರ್ಮಾದಿಗಳನ್ನು ಹದಿಮೂರನೆಯ ದಿನದ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಮುಗಿಸಿ ಅರ್ಜುನ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನೊಡನೆ ಶಿಬಿರಕ್ಕೆ ಹಿಂದಿರುಗಿದ. ಪ್ರತಿದಿನ ಸಂಜೆ ಕೃಷ್ಣಾರ್ಜುನರು ಯುದ್ಧದಿಂದ ಹಿಂದಿರುಗಿ ಬಂದ ತಕ್ಷಣ ಅವನನ್ನು ಮೊದಲು ಎದುರುಗೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದವನು ಅಭಿಮನ್ಯುವೇ. ಇಂದು ಅವನು ಅಪ್ಪನನ್ನು ಎದುರುಗೊಳ್ಳಲು ಬರಲೇ ಇಲ್ಲ. ಇಡೀ ಶಿಬಿರವೇ ಹಾಳು ಸುರಿಯುತ್ತಿದೆ. ಸ್ಮಶಾನ ಮೌನ. ಶಿಬಿರದ ಒಳಗೆ ಹೋದರೆ ಅಣ್ಣ ತಮ್ಮಂದಿರು ತಲೆ ಕೆಳಗೆ ಹಾಕಿ ಕುಳಿತಿದ್ದಾರೆ. ಯಾರೂ ಮಾತಾಡುತ್ತಿಲ್ಲ. ಕೇಳಿದ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳಿಗೆ ಉತ್ತರವಿಲ್ಲ. ಕಡೆಗೆ ನಿಧಾನವಾಗಿ ಅಭಿಮನ್ಯುವಿನ ಸಾವಿನ ವಿವರ ತಿಳಿಯಿತು. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಗೀತೋಪದೇಶವೂ ಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಮಾಡದ ಕೆಲಸ ಮಗನ ಸಾವು ಮಾಡಿತು. ಗುರು ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯರ ಮೇಲೆ ಮನಸ್ಸಿಟ್ಟು ಯುದ್ಧ ಮಾಡಲು ಹಿಂಜರಿಯುತ್ತಿದ್ದ ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ರೋಷ ಉಕ್ಕಿ ಬಂತು. ಜಯದ್ರಥನ ಪಾತ್ರ ಕೇಳಿ ತಡೆಯಲಾಗದ ಕೋಪ ಆವರಿಸಿತು. "ನಾಳೆ ಸಂಜೆ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತದ ಒಳಗೆ ಜಯದ್ರಥನ ತಲೆ ತೆಗೆಯುತ್ತೇನೆ! ಇದು ಆಗದಿದ್ದರೆ ನಾನೇ ಬೆಂಕಿಯಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದು ಸಾಯುತ್ತೇನೆ. ಇದು ನನ್ನ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ" ಎಂದು ಘೋಷಿಸಿದ. 

ಪಾರ್ಥನ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಯ ಸುದ್ದಿ ಕೌರವರ ಪಾಳೆಯಕ್ಕೆ ತಲುಪಿತು. ಸಿಂಧುರಾಜ ಜಯದ್ರಥ ನೂರು ಮಂದಿ ಕೌರವರ ತಂಗಿ ದುಃಶಲೆಯ ಪತಿ. ಅವನು ಬಹಳ ಎತ್ತರದ ಆಳು. ಜಯದ್ರಥ ಸಿಂಧುರಾಜ ಆದದ್ದರಿಂದ ಸೈ೦ಧವ ಎಂದೂ ಕರೆಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದ. (ಅದಕ್ಕೆ ಎತ್ತರದ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಸೈ೦ಧವ ಎಂದು ಕರೆಯುವ ರೀತಿ ಬಂತು). "ನಾಳೆ ಸಂಜೆವರೆಗೆ ಜಯದ್ರಥನನ್ನು ಕಾಪಾಡಿದರೆ ಅರ್ಜುನ ಬದುಕಿರಲಾರ. ಅಲ್ಲಿಗೆ ಯುದ್ಧ ಮುಗಿದಂತೆಯೇ. ಎಲ್ಲ ಕೌರವ ಸೈನ್ಯದ ವೀರರಿಗೂ ನಾಳೆ ಒಂದೇ ಕೆಲಸ. ಹೇಗಾದರೂ ಮಾಡಿ ನಾಳೆ ಸೂರ್ಯ ಮುಳುಗುವವರೆಗೆ ಅರ್ಜುನನನ್ನು ಜಯದ್ರಥನ ಬಳಿ ಬರದಂತೆ ತಡೆಯಬೇಕು. ಇದೇ ನಮ್ಮ ಗುರಿ" ಎಂದರು. ಹದಿನಾಲ್ಕನೆಯ ದಿನ ಯುದ್ಧ ಆರಂಭವಾಯಿತು. ಯುದ್ಧರಂಗದ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಹೊಂಡ (ಗುಂಡಿ) ಮಾಡಿ ಅದರಲ್ಲಿ ಅವನನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿದರು. ಸುತ್ತ ಬೇರೆ ವೀರರು ಸೇರಿದರು.

ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಒಂದೇ ಗುರಿ. ಜಯದ್ರಥನ ತಲೆ. ಆದರೆ ಅವನು ಕಾಣಲೊಲ್ಲ. ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ರಥ ಬೇಗ ಓಡಿಸುವಂತೆ ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಹೇಳಿದ. ಎಲ್ಲಿ ರಥ ಹೋದರೂ ಕೌರವ ವೀರರು. ಒಬ್ಬರ ನಂತರ ಇನ್ನೊಬ್ಬರು. ಸಂಜೆಯಾಗುತ್ತಾ ಬಂತು. ಪಾರ್ಥನಿಗೋ ಉಗ್ರ ಕೋಪ ಮತ್ತು ತೀರದ ಆತುರ. ಆದರೆ ಜಯದ್ರಥ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಕಾಣನು. ಮಧ್ಯಾಹ್ನವಾದ ನಂತರ ಒಂದು ಕಡೆ ರಥ ನಿಂತಿತು. "ಕೃಷ್ಣಾ, ಇದೇನಿದು? ರಥ ಮುಂದೆ ಓಡಿಸು. ಸೂರ್ಯಾಸ್ತ ಆಗುವ ಮುಂಚೆ ಕೆಲಸವಾಗಬೇಕು. ನನ್ನ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ ಮರೆತೆಯಾ? ಹೀಗೇಕೆ?" ಎಂದು ಕೇಳಿದ. 

ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ ನಕ್ಕ. "ಅರ್ಜುನಾ, ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ ಮಾಡಿದವನು ನೀನು. ಆತುರ ನಿನಗೆ. ಸೂರ್ಯನಿಗೂ ಅದಕ್ಕೂ ಸಂಬಂಧವಿಲ್ಲ. ಅವನ ಕೆಲಸ ಅವನು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ಯಾವಾಗಲೂ ಏನು ಮಾಡಬೇಕಾದರೂ ನನ್ನನ್ನು ಕೇಳಿ ಮಾಡುವ ನೀನು ನನ್ನನ್ನೂ ಕೇಳದೆ ಈ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ ಮಾಡಿದೆ. ಯುದ್ಧ ಗೆದ್ದರೆ ನಿಮ್ಮಣ್ಣ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಆಗುತ್ತಾನೆ. ನಿಮಗೆ ರಾಜ್ಯ ಸಿಗುತ್ತದೆ. ಈ ಕುದುರಗಳಿಗೆ ಏನು ಸಿಗುತ್ತದೆ? ಅದೇ ಹುಲ್ಲು. ಅದೇ ಹುರಳಿ. ಅದೇ ನೀರು! ನಿನ್ನ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಗೆ ಇವು ಹೊಣೆಯೇ? ಈ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ನೋಡು. ಯುದ್ಧ ಪ್ರಾಂಭವಾಗಿ ಇಂದಿಗೆ ಹದಿನಾಲ್ಕು ದಿನಗಳು ಆಯಿತು. ಇವುಗಳ ಜೊತೆ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಬಂದ ಅನೇಕ ಕುದುರೆಗಳು ಎಂದೋ ಸಾವಿಗೀಡಾದುವು. ಕೆಲವು ಗಾಯಗೊಂಡಿವೆ. ಈ ರಥವಾದರೋ ಅಗ್ನಿ ದೇವನು ನಮಗೆ ಖಾಂಡವ ವನ ದಹನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದು. ಈ ಗಾಂಡೀವವೂ ಅಷ್ಟೇ. ನನ್ನ ಚಾಕಚಕ್ಯತೆಯಿಂದ ಮತ್ತು ಗಾಂಡೀವಧಾರಿಯಾದ ನಿನ್ನ ಕೈಚಳಕದಿಂದ ಇವು ಇನ್ನೂ ಬದುಕುಳಿದಿವೆ. ಈ ದಿನ ಬೆಳಗಿನಿಂದ ನಿನ್ನ ಆತುರಕ್ಕೆ ಅವು ಒಂದೇ ಸಮನೆ ಓಡಿ ದಣಿದಿವೆ. ಒಂದು ದಿನದ ಯುದ್ಧ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಎಷ್ಟು ಓಡಬೇಕೋ ಅದು ಯಾವಾಗಲೋ ಮೀರಿತು. ಈಗ ಸಮಯ ಮೀರಿದ ಓಟ (ಓವರ್ ಟೈಮ್ ಓಟ!). ಅವು ದಣಿದು ಬಾಯಾರಿ ನಿಂತಿವೆ. ಇನ್ನು ಓಡಲಾರವು. ಮೊದಲು ಅವುಗಳಿಗೆ ಒಂದಷ್ಟು ನೀರು ಕುಡಿಸು. ನಂತರ ಮುಂದಿನ ಮಾತು" ಅಂದನು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ. 

"ಈ ಯುದ್ಧಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ನೀರು ಎಲ್ಲಿ ಬರಬೇಕು? ಹೇಗೆ ತರಲಿ?" ಎಂದ ಅರ್ಜುನ. "ನನಗೆ ಗೊತ್ತು. ಅದಕ್ಕೇ ರಥವನ್ನು ಒಂದೇ ಕಡೆ ತಿರುಗಿಸಿ ಧೂಳಿನಿಂದ ಮುಚ್ಚಿದ್ದೇನೆ. ನಾವು ಈ ಧೂಳಿನ ಮಧ್ಯೆ ಇರುವುದು ಯಾರಿಗೂ ಕಾಣದು. ಇಲ್ಲಿ ನೋಡು. ಈ ಜಾಗದಲ್ಲಿ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಜಲವಿದೆ. ನಿನ್ನ ಬಾಣದಿಂದ ನೆಲವನ್ನು ಭೇದಿಸು. ತಂಪು ನೀರಿನ ಕೊಳ ನಿರ್ಮಾಣ ಆಗುತ್ತದೆ. ಕುದುರೆಗಳು ನೀರು ಕುಡಿದು ದಣಿವಾರಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಿ. ನಂತರ ಮುಂದಿನ ಮಾತು" ಅಂದ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ. ಅರ್ಜುನ ಹಾಗೆಯೇ ಮಾಡಿದ. ಅಲ್ಲಿಯೇ ತಂಪು ನೀರಿನ ಕೆರೆ ಆಯಿತು. ಕುದುರೆಗಳು ನೀರು ಕುಡಿದು ಆಯಾಸ ಪರಿಹರಿಸಿಕೊಂಡವು. ಅಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಧೂಳಿನ ತೆರೆಯೂ ಸರಿಯಿತು. ಯುದ್ಧ  ಮುಂದುವರೆಯಿತು. 

ಇನ್ನೂ ಸ್ವಲ್ಪ ಯುದ್ಧ ನಡೆದ ನಂತರ ಸೂರ್ಯ ಮುಳುಗಿದಂತೆ ಆಯಿತು. ಆಡಿದ ಮಾತಿನಂತೆ ಅರ್ಜುನನು ಕಟ್ಟಿಗೆ ಪೇರಿಸಿ ಚಿತೆ ಸಿದ್ಧ ಮಾಡಿದ. ಬೆಂಕಿಗೆ ಬೀಳಬೇಕು. ಜಯದ್ರಥನಿಗೆ ಸುದ್ದಿ ಹೋಯಿತು. ಸಂತೋಷದಿಂದ ಅರ್ಜುನನ ಕೊನೆ ಕಾಣಲು ಹೊಂಡದಿಂದ ಹೊರಬಂದ. "ಅರ್ಜುನಾ, ನೋಡಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯ ಇನ್ನೂ ಇದ್ದಾನೆ! ಅಲ್ಲಿ ರವಿಯುಂಟು. ಇಲ್ಲಿ ಜಯದ್ರಥನ ತಲೆ ಉಂಟು. ನಿನ್ನ ಗಾಂಡೀವ ಬಾಣಗಳು ಇಲ್ಲುಂಟು. ಬೇಗ! ಬೇಗ!" ಎಂದು ಕೃಷ್ಣ ಮೆಲ್ಲನೆ ಕೂಗಿದ. "ತಲೆ ನೆಲಕ್ಕೆ ಬೀಳುವ ಮೊದಲು ಮತ್ತೊಂದು ಅಸ್ತ್ರ ಹೂಡು. ತಲೆ ಜಯದ್ರಥನ ತಂದೆ ವೃದ್ಧಕ್ಷತ್ರನ ಕೈಗಳಲ್ಲಿ ಬೀಳಬೇಕು. ಶೀಘ್ರ!" ಎಂದು ಎಚ್ಚರಿಸಿದ. ಜಯದ್ರಥನ ವಧೆಯಾಗಿ ವೃದ್ಧಕ್ಷತ್ರನ ತಲೆಯೂ ಸಾವಿರ ಹೋಳಾಯಿತು. ಮಗನಿಗೆ ವರ ಕೊಟ್ಟ ತಂದೆ ಅದಕ್ಕೆ ತಾನೇ ಬಲಿಯಾದ. ಜಯದ್ರಥನ ವಧೆ ಅವನ ತಂದೆ ಸಂಜೆ ಅರ್ಘ್ಯ ಕೊಡುವ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಆಗಬೇಕಿತ್ತು. ಅದಕ್ಕೆ ಮೊದಲಲ್ಲ.  ಒಂದು ಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನ ಎರಡು ಸಾರಿ ಬದುಕುಳಿದ. 

*****

ಭಕ್ತ ಕನಕದಾಸರು ಭಾಮಿನಿ ಷಟ್ಪದಿಯ ತಮ್ಮ "ಹರಿಭಕ್ತಿಸಾರ" ಕೃತಿಯ ಮೂವತ್ತೆಂಟನೇಯ ಪದ್ಯದಲ್ಲಿ ಈ ಪ್ರಸಂಗವನ್ನು ಸೊಗಸಾಗಿ ಸಂಗ್ರಹಿಸಿ ಕೊಟ್ಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ:

ನರಗೆ ಸಾರಥಿಯಾಗಿ ರಣದೊಳು 

ತುರಂಗ ನೀರಡಿಸಿದರೆ ವಾರಿಯ 

ಸರಸಿಯನು ನಿರ್ಮಿಸಿ ಕಿರೀಟಿಯ ಕೈಲಿ ಸೈ೦ಧವನ 

ಶಿರವ ಕೆಡಹಿಸಿ ಅವನ ತಂದೆಯ 

ಕರತಳಕೆ ನೀಡಿಸಿದೆ ಹರಹರಾ 

ಪರಮ ಸಾಹಸಿ ನೀನು, ರಕ್ಷಿಸು ನಮ್ಮನನವರತ 

ಹರಿಯಾಣ ರಾಜ್ಯದ ಕುರುಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕೆ ಹೋದರೆ ಈಗಲೂ ಯುದ್ಧ ನಡೆದ ವಿಶಾಲ ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗಿ ಅನೇಕ ವಿಶೇಷ ಜಾಗಗಳನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಕೆರೆಯೊಂದನ್ನು ತೋರಿಸಿ ಈ ಸಂದರ್ಭ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಅದಲ್ಲದೆ ಇನ್ನೂ ಅನೇಕ ನೋಡಬೇಕಾದ ಜಾಗಗಳಿವೆ. "ಜ್ಯೋತಿಸರಸ್" ಎಂಬ ಜಲಾಶಯವೂ ಅದರಬಳಿಯ ಆಲದ ಮರವೂ ಉಂಟು. "ಗೀತೋಪದೇಶ" ಅಲ್ಲಿ ಆದದ್ದೆಂದು ಒಂದು ಗೀತೋಪದೇಶದ ಪುತ್ಥಳಿ ನಿರ್ಮಾಣ ಕೂಡ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ದೆಹಲಿಯಿಂದ ಕೇವಲ ಮೂರು ಗಂಟೆಗಳ ವಾಹನದ ಪ್ರಯಾಣ. ಬೆಳಗು ಹೋಗಿ ಸಂಜೆ ಹಿಂದಿರುಗಬಹುದು. ಆಸಕ್ತರು ನೋಡಬಹುದು. 

*****

ಇಂದಿನ ಅಪರಿಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲೂ ಈ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಕುದುರೆಗಳ ಓವರ್ ಟೈಮ್ ಪ್ರಸಂಗದಂತೆಯೇ ನಡೆಯುತ್ತಿದೆ. ಟಾರ್ಗೆಟ್ ನಿರ್ಧರಿಸಿ ಅದಕ್ಕೆ ಸಮಯದ ಮಿತಿಯನ್ನೂ (ಟೈಮ್ ಲೈನ್) ನಿಗದಿ ಪಡಿಸುವವರು ದೊಡ್ಡವರು. ಹಿಂದೆ ಅದಕ್ಕೆ "ಡೆಡ್ ಲೈನ್" ಎನ್ನುತ್ತಿದ್ದರು. ಈಗ ಎಲ್ಲ ಪದಗಳನ್ನೂ ಆಧುನಿಕ ಮಾಡುವಂತೆ ಇದನ್ನೂ ಬದಲಾಯಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇದರಬಗ್ಗೆ ಹೆಚ್ಚು ತಿಳಿಯಲು ಇಲ್ಲಿ ಕ್ಲಿಕ್ ಮಾಡಿ.  ಸಮಯಕ್ಕೆ ಸರಿಯಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮುಗಿಸಬೇಕಾದ ಜವಾಬ್ದಾರಿ ಕೆಳಗಿನ ಕೆಲಸಗಾರರಿಗೆ. ವಾರಕ್ಕೆ ಎಪ್ಪತ್ತು, ಎಂಭತ್ತು, ತೊಂಬತ್ತು ಗಂಟೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿ ಎಂದು ತಾಕೀತು. "ಭಾನುವಾರ ಹೆಂಡತಿ ಮುಖ ಎಷ್ಟು ಹೊತ್ತು ನೋಡುತ್ತೀರಿ?" ಎಂದು ಬೇರೆ ಕಿತಾಪತಿ. ಇತ್ಯಾದಿ.....